Pasen: opstand(ing) van de mens

.

Het is Pasen, en ik stel een interpretatie voor die niet spoort met de traditionele lezing van het Paasgebeuren, maar die het verhaal wel geloofwaardiger maakt en ook menselijker. Want ja, Jezus was een mens en geen God, en dat is niet zonder betekenis in een wereld - ook nu - waarin hogere machten domineren. 

 

Leven en dood van Jezus worden nog steeds hardnekkig in een goddelijk kader gezet, terwijl het bijzondere van Jezus ook geduid kan worden als secularisering, juist omdat hij geen God was, maar een mens, - en wie zal ontkennen dat hij een mens was? Wat eerst aan een bovennatuurlijk wezen - God - werd toegekend, of ervan werd verwacht, is nu zaak geworden van een natuurlijk wezen, een mens, Jezus van Nazareth, en dat terwijl hij de waarde van het leven hoog bleef houden. 

Met Jezus begon – zou je kunnen zeggen – de secularisering van alle godsdienstigheid. Hij is de menswording van kwesties die eerder aan (een) God werden overgelaten. Gebeurtenissen op aarde hebben geen diepere betekenis of ‘grond’, verwijzend naar iets anders dan wat er gebeurt. En dat geldt ook voor de meest rampzalige. We hebben er zelf mee te dealen, als mensen, zonder ze te kunnen doorverwijzen naar een ‘hogere’ werkelijkheid. Hiermee wordt de menselijke vrijheid op de voorgrond gezet.

Pasen is een belangrijke gebeurtenis in deze secularisering. Het lijden en de dood van Jezus zelf: het is wat het is, en niet meer, zonder goddelijke meerwaarde. Jezus leed en stierf, en dat is voor anderen, mensen zoals hij, niet anders. 

 

Jezus heeft ons verlost van de verwachting dat het heil van elders komt, of later. We zullen zelf moeten dealen met wat ons overkomt en met wat er in de wereld gebeurt. De dood van Jezus is de dood van transcendentie: niet alleen alle bovennatuurlijkheid is ter ziele, maar ook filosofische uitvluchten zoals ‘toereikende grond’ en al het andere dat we erbij verzonnen hebben om het leven op aarde draaglijk te maken zonder er zelf iets aan te doen. 

 

Een van de bekendste uitspraken van Jezus, ‘ik ben de weg, de waarheid en het leven’, krijgt zo een iets andere betekenis dan de gebruikelijke. En wel: wees mens, wees niet gelaten, realiseer je je vrijheid, wees vrij en doe iets! En ook: wees menswaardig, wees mens op een manier waartoe je vrijheid je in staat stelt, liefdevol en vergevingsgezind! 

Door Jezus op te nemen in een heilige Triniteit - in de vierde eeuw - heeft het christendom dat ondertussen zelf een grootmacht was geworden hem toch nog vergoddelijkt. (Op de psychosociale en politieke redenen hiervoor zal ik nu niet ingaan.) Maar vraag is: was dat wel de wereldhistorische betekenis van deze man uit Nazareth? Ik ben onvoldoende thuis in de evangeliën, maar zegt Jezus ergens dat hij God is? 

 

Dat Jezus zich aan het kruis verlaten voelde van zijn Vader, God, is zijn belangrijkste gift aan de mensheid. Zijn verlossing is onze verlossing van afhankelijkheid van het bovennatuurlijke, van God. We zullen het zelf moeten doen! In die zin was het verhaal van Jezus inderdaad een bevrijdingsverhaal. Wat er overblijft is een ‘heilige geest’: een geest van vrijheid, gedeeld met anderen. (Dit maakt elk leerstellig christendom bij voorbaat onchristelijk.)

 

Je zou kunnen zeggen dat we nog steeds met de implicaties van deze verlossing zitten: hoe de geest van (godloze) vrijheid levend te houden? En misschien nog wel belangrijker: wat dan te doen?

 

Het wordt tijd dat we onszelf bezingen: mensentrots! – met alles wat het met zich meebrengt om mens te zijn! Door klein over onszelf te denken, nemen we evenmin de verantwoordelijkheid die voortvloeit uit onze vrijheid! 

In vergoddelijkingen prijzen we onszelf. Het is zaak om ook het wezen dat het goddelijke zo hoog verheft boven het alledaagse en het bezingt eer te bewijzen, en dat wezen is de mens zelf.

 

Kortom: Pasen als opstand van de mens, tegen onderworpenheid aan hogere machten, van welke soort ook. Laten we gaan staan voor wat we (kunnen) zijn! – een niet erg orthodoxe duiding, maar wel een die het Paasgebeuren werkelijk gedenkwaardig maakt! 

De beste dienst die we Jezus kunnen bewijzen is om hem te ontgoddelijken en hem los te maken uit de Triniteit. In een wereld beheerst door hogere machten was hij een mens met een vrije geest! 

Vraag: is een dergelijke interpretatie vol te houden? Of kunnen we daartoe beter Jezus laten rusten in zijn graf?