Ongevraagd advies voor degenen die filosofisch voor zichzelf willen beginnen

Een poosje geleden heb ik voor een studentenvereniging iets verteld over mijn werk als praktiserend filosoof. Wat kun je doen met een studie filosofie? Valt er geld mee te verdienen? Wat zijn beroepsperspectieven? Aangezien ik al geruime tijd mijn brood verdien met filosofie, had men mij gevraagd hoe je dat dan aanpakt.

Toen ik filosofie ging studeren in de jaren ’80 kreeg ik regelmatig te horen dat ik studeerde voor werkloosheid; gelukkig was het niet de reden waarom ik die studie ben gaan doen. Het uitzicht op werk is ondertussen opgeklaard. Ook filosofie is niet meer hetzelfde. Van een stoffige, abstracte en wereldvreemde bezigheid (dat was althans het imago) is filosofie welhaast een populaire zaak geworden. Zelfs in het bedrijfsleven is het niet vreemd meer om een filosoof in te huren. Er is dus veel veranderd, - en dat biedt perspectieven voor afgestudeerde filosofen.

Al bijna 25 jaar werk ik als praktiserend filosoof. Eerst als filosofisch consulent, en in de loop der jaren zijn daar allerlei activiteiten bijgekomen. Zoals socratisch gesprek, dilemmatraining, filosofie van de levenskunst, workshops, denkvakanties en leesgroepen. De mensen met wie ik heb gewerkt zijn zeer divers: van politieagenten en belastingambtenaren tot verpleegkundigen en huisartsen, van gevangenen en directeuren tot leraren en burgermeesters, en uiteraard de vele geïnteresseerden buiten een werkomgeving.

Voordelen

Werken als vrij gevestigd filosoof heeft z’n voordelen.

Het geeft me veel vrijheid en onafhankelijkheid. Niemand dwingt mij om dagelijks van 9 tot 5 te werken. Het betekent niet dat ik de helft van de dag de krant lees of tv kijk. Meestal werk ik langer dan 8 uur, maar het is toch anders wanneer ik dat zelf bepaal, dan wanneer een baas mij daartoe verplicht. Bovendien bepaal ik zelf, zeker in het voorbereiden, mijn eigen tempo, wat ik er allemaal bij haal en hoe lang ik erover doe. En ik heb de tijd om te broeden, - iets wat zich niet aan gezette tijden houdt.

Het werk als zelfstandige geeft me grote wendbaarheid. Behalve opdrachten ligt er weinig vast. En als iets niet loopt of ik heb er geen zin meer in, dan zit ik er niet lange tijd aan vast. Routine is onontkoombaar, maar hoeft geen last te worden. (Uiteraard hangt veel af van je behoefte aan geld. Ook als zelfstandige kun je gevangene zijn van je agenda, mits je veel wilt verdienen en het ervoor over hebt om dingen te blijven doen waar je niet veel plezier meer aan beleeft.)

Ook nodigt het uit tot creativiteit, -  hetgeen mij veel plezier geeft (zonder zou ik niet willen werken) en nodig ook om werk te blijven houden. Inderdaad: noodzaak is de moeder van inventiviteit. Niemand zit op iets nieuws te wachten; ik zal er zelf voor moeten zorgen. En iets nieuws is soms hard nodig. Bijvoorbeeld omdat ik uitgekeken raak op een thema of activiteit. Of wanneer hetgeen ik aanbied (een cursus of workshop bijvoorbeeld) niet blijkt aan te slaan. (Overigens kan dat ook in de presentatie zitten, - een andere reden om creatief te blijven.)

Beren op de weg

Ook zijn er enkele nadelen, - of valkuilen, voor wie er iets te gemakkelijk over denkt. Met name ongeduld en angst voor onzekerheid.

Anders geformuleerd:

Heb geduld

Soms wordt me gevraagd hoe je je eigen onderneming als filosoof op kunt starten. Uiteraard om er geld mee te verdienen. En het liefst zo snel mogelijk! Men denkt dan binnen een half jaar een bloeiend bedrijf te kunnen hebben. Tja. Er zullen uitzonderingen zijn, maar ik heb het nog niemand zien doen. Als zelfstandig filosoof aan de slag komen vergt een lange adem. En dat heeft te maken met het opbouwen van expertise én met bekendheid. Om potentiële geïnteresseerden te overtuigen zullen ze bereid moeten zijn om met je in zee te gaan. Dat betekent vertrouwen. Het duurt enige tijd voordat mensen je naam zullen verbinden aan de activiteit die je in de markt wilt zetten. Iedereen kan immers iets aanbieden, en een mooie reclame is zo gemaakt. De meeste mensen trappen daar niet meer in, of het werkt uiteindelijk tegen je wanneer de buitenkant te mooi was. Vertrouwen opbouwen vergt tijd. En geduld dus.

Omarm onzekerheid

Wie niet tegen onzekerheid kan, kan beter bij een baas gaan werken. Als zelfstandig ondernemer, en dat is voor een filosoof niet anders, weet je nooit zeker of er opdrachten zullen blijven komen, dan wel of er deelnemers zullen inschrijven. Dat vergt een afweging. Wat maakt voor mij het leven de moeite waard? Wat wil ik ervoor doen én laten? En hoeveel inkomen heb ik er (minimaal) voor nodig? Uiteraard doen dan ook verantwoordelijkheden een duit in de zak, en de kans dat niet iedereen voluit tevreden zal zijn.

Als zelfstandig ondernemer is het zeker dat je risico loopt. Wanneer je duidelijkheid wilt over je jaarinkomen (over inkomen per maand hebben we het niet) en alles wat daarmee samenhangt, kun je beter een vast werkverband gaan zoeken.

Er zit evenwel ook een positieve kant aan onzekerheid. Het houdt me scherp, brengt verrassingen, en dwingt tot creativiteit. Het is zoiets als het verschil tussen zelfstandig reizen en een georganiseerde vakantie. Beide hebben hun nadelen. Het gaat erom welk nadeel je het meeste aanspreekt.

Verder als filosoof!

Nog enkele aandachtspunten voor wie met filosofie aan de slag wil. (En dan bedoel ik met filosofie een activiteit waarin het zelf nadenken voorop staat, al dan niet met input van filosofen, - wat dus iets anders is dan louter ideeëngeschiedenis.)

Wees (en blijf) filosoof!

Wil je als filosofische zzp-er geloofwaardig zijn, dan zul je je eigen passie niet moeten wegmoffelen, integendeel: breng haar tot bloei! En wat is die van een filosoof? De passie voor waarheid! - dat is waarom je onderzoek doet. Geef je die op, dan zal het nooit wat worden. Of beter gezegd: zonder die passie word je gewoon een trainer, coach of docent zoals er al in vele soorten zijn. Prima, natuurlijk, maar het heeft weinig meer met filosofie van doen.

Vrijblijvendheid werkt niet.

In filosofie staat menszijn op het spel, in de eerste plaats dat van mijzelf. Elk ‘wij’ in de filosofie sluit noodzakelijkerwijs het ‘ik’ in van de filosoof, - zo niet dan is hij ongeloofwaardig. En dat geldt ook voor werken met filosofie: je kunt als filosoof niet buiten schot blijven. Ik heb het dan ook tot uitgangspunt gemaakt voor mijn werk.

De meeste van mijn activiteiten vinden hun oorsprong in een vraag of behoefte die ik zelf heb of had. Het socratisch gesprek, bijvoorbeeld, ervaar ik als een vorm van empowerment, - iets wat ik een tijdlang zelf nodig had. Thema’s van workshops en cursussen ‘filosofie van de levenskunst’ waren in eerste instantie voor mijzelf een vraag; uit het onderzoek ernaar kwam een cursus voort. De keuze van boeken in een leesgroep is ingegeven door een persoonlijke interesse of belang. Ik ga er van uit dat deelnemers ook hun vragen en behoeften hebben, en die zullen waarschijnlijk anders zijn dan de mijne.

Mijn formule voor veruit de meeste activiteiten die ik zelf heb ontwikkeld luidt dan ook: Mijn eigen interesse zo vorm geven dat anderen er ook iets aan hebben. Dat betekent dat ik vaak een vertaalslag moet maken. Wat mij persoonlijk motiveert, hoeft niet de motivatie te zijn waarmee iemand aan een activiteit deelneemt die ik aanbied. Ik zal mijn interesse dus zo moeten formuleren dat ook anderen erbij kunnen aanhaken, zonder dat zij het gevoel krijgen dat zij er voor mij zitten, - want waarom zouden ze dat willen? Andersom geldt evenzeer: vergeet niet jezelf. Puur afstemmen op de behoeften van een ander, werkt niet, en het demotiveert op den duur.

Tenslotte: Geloof in wat je doet. Het is je sterkste verkooppunt. Zo niet, dan hou je het niet vol, en het wordt nooit wat. En als je er niet meer in gelooft, verander, zodat je je enthousiasme hervindt. Immers, ondernemen drijft op enthousiasme, en het is ook de beste reclame, - mits echt.

Succes ermee!