Een dag georganiseerd door het Netwerk Existentiële Filosofie (NEF)*, werkgroep van de Vereniging van Filosofen in de Praktijk (VFP). De dag bestaat uit lezingen en (interactieve) workshops, met medewerking van Jan Flameling, Hans Gerding, Dennis de Gruijter, Magdalena de Coninck, Dries Boele, Frank Vandendries en Willem Jan van den Brink. (Zie het volledige programma hieronder, plus dagschema.)
Toegankelijk voor alle geïnteresseerden! Welkom!
Het thema ‘de dood’ is relevant op een NEF-dag omdat iedereen, bewust of onbewust, een opvatting heeft over dit onderwerp, wat invloed heeft op hoe we erover spreken en op hoe we leven. Voor filosofen en hulpverleners is het waardevol om verschillende perspectieven op de dood te kennen, omdat dit gesprekken verdiept en verrijkt. Het nadenken over de dood helpt niet alleen onze eigen ideeën te begrijpen, maar ook om open te staan voor andere visies.
De dood roept fundamentele, existentiële vragen op, zoals de zin van het leven, het omgaan met sterfelijkheid, en de angst voor het onbekende. Er lijken geen definitieve antwoorden te zijn, omdat mensen uiteenlopende opvattingen hebben over wat er gebeurt wanneer we sterven. Deze vragen kunnen ons inspireren om het leven anders te beschouwen, maar kunnen ook angsten en twijfels oproepen.
Het verkennen van deze existentiële vragen vraagt om moed en openheid. Door gesprekken te voeren en te leren van verschillende denkers, kunnen we ons begrip van leven en dood verdiepen. Op de NEF-dag worden presentaties en gesprekken gehouden om het onderwerp van vergankelijkheid gezamenlijk te verkennen.
Locatie: ISVW, Dodeweg 8, Leusden.
Datum: 23 november 2024
Tijd: 10 – 17 uur
Kosten:
. Leden VFP: € 45,-
. Niet-leden: € 82,50
. Studenten: € 55,-
Ticket is inclusief lunch, koffie, thee en consumptie na afloop.
Tickets met leden-korting kunnen alleen per persoon gekocht worden.
Of ga naar:
https://verenigingfilosofischepraktijk.nl/activiteiten/de-dood-hoe-denken-we-erover-nadenken-over-waarde-en-betekenis-van-de-dood-voor-het-leven/
DAGPROGRAMMA 23 november 2024
9.15: Ontvangst/ binnenloop
9.45: Welkom/ introductie Frank Vandendries
10.15: Presentatie Dennis de Gruijter: Sterven als taak en opgave, vanuit Stoïcijns perspectief
11.15: pauze
11.30: Workshopronde 1 (parallel):
. Frank Vandendries: Zand erover - maar eerst stilstaan bij het voorbije leven. Uit de praktijk van een uitvaartbegeleider (en filosoof)
. Magdalena de Coninck, Tao en de dood
. Dries Boele: De dood als nieuw begin. Wat te doen wanneer tot je doordringt dat leven eindig is?
12.30: Lunch
13.30: Presentatie Hans Gerding: Sterven en dood: een academische verkenning aan de hand van Kant en Jung
14.30: pauze
14.45: Workshopronde 2 (parallel):
. Hans Gerding: Nader tot de dood in de filosofische praktijk
. Frank Vandendries: Zelfdoding ̶ zo gek nog niet. Toch? Vrijheid, verantwoordelijkheid en het zelfgekozen levenseinde
. Wim van den Brink: Moet je iets van je leven maken?
15.45: pauze
16.00: Presentatie Jan Flameling: Mijn dood of het overlijden van een ander? (Heidegger - Levinas)
17.00: Plenaire afsluiting
17.10: Borrel
TOELICHTING per onderdeel, plus personalia:
LEZINGEN
Jan Flameling
Mijn dood of het overlijden van een ander? (Heidegger - Levinas)
In mijn lezing presenteer ik het verschil tussen de opvattingen van Martin Heidegger en Emmanuel Levinas over het einde van het leven. Allereerst schets ik (kort) [1] Heideggers in zijn vroege werk (Zijn en tijd) voorgestelde analyse van het menselijk bestaan (erzijn – in de wereld zijn - medezijn) met de oproep om je verantwoordelijk te tonen voor de vormgeving van je bestaan en [2] Levinas’ ethische benadering (genieting – gevoeligheid – luisteren naar het gelaat van de Ander) met het appèl om je verantwoordelijk te voelen voor een ander die lijdt.
Vervolgens leg ik [1] Heideggers opvatting uit over erzijn als gekenmerkt door tijdlijkheid hetgeen betekent dat je het zijn-ten-dode: het mijne, zeker, oereigen en betrekkingloos aanvaardt en [2] Levinas’ opvatting dat voor-de-ander zijn ook betekent dat andermans dood van je verlangt dat je je om haar/hem bekommert en begeleidt bij het stervensproces.
Tot slot vraag ik me af of onze omgang met de dood niet door de opvattingen van allebei de denkers gevoed zou kunnen worden - door Heideggers oproep om je zijn-ten-dode te aanvaarden en door Levinas’ oproep om er voor-de-ander te zijn in haar/zijn stervensfase.
Jan Flameling (1950) richtte in 1994 het Filosofisch Bureau Ataraxia op. Al meer dan 25 jaar werkt hij als docent aan de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW), geeft hij workshops aan (onder meer) therapeuten en adviseurs en organiseert hij ‘denkvakanties’ op het Griekse eiland Amorgos. In 2022 heeft hij samen met Josephine van Seumeren Villa Sofia in Toscane opgericht. De afgelopen jaren bespreekt hij in zijn seminars vaak de opvattingen van ecologische denkers.
Hans Gerding
Sterven en dood: een academische verkenning aan de hand van Kant en Jung
Immanuel Kant behoort tot de filosofen die pogingen hebben ondernomen om vat te krijgen op het mysterie van de dood. Kant schetste hiervoor een onderzoeksparadigma dat hij niet alleen als idee meegaf, maar daadwerkelijk toepaste op zijn tijdgenoot Emanuel Swedenborg die contact met gene zijde claimde. Kant kwam met een verrassende uitkomst en zijn aanpak is o.a. door Carl Jung overgenomen. Jung schreef een proefschrift over spiritisme en kwam, m.b.t. de vraag naar een leven na de dood, later in zijn leven uit bij hetzelfde onderzoeksparadigma als Kant. Wat is dit onderzoeksparadigma, wat is het vandaag de dag en tot in hoeverre werpt dit licht op sterven en dood?
Prof. em. dr. Hans Gerding werkte aan het Instituut voor Wijsbegeerte van de Universiteit Leiden en was directeur van het Parapsychologisch Instituut te Utrecht. Hij doet filosofisch en wetenschappelijk onderzoek op het gebied van grenservaringen. Daarnaast voert hij al meer dan dertig jaar in zijn filosofische praktijk gesprekken over grenservaringen.
Dennis de Gruijter
Sterven als taak en opgave, vanuit Stoïcijns perspectief
‘Ik moet sterven, maar moet ik daarbij ook jammeren?’ - Epictetus (50 – 130)
We hebben vandaag een moeizame verhouding tot onze dood. We denken er liever niet aan. We zien het sterven als een moment dat we graag zoveel mogelijk uitstellen. Veel mensen kiezen eerder voor mensonterende omstandigheden dan de dood.
Vanuit een klassiek Stoïcijns perspectief hebben wij een ernstig verstoorde relatie tot de dood. Als natuurlijke wezens is het onze taak om vroeg of laat te sterven en zo bij te dragen aan de kosmische kringloop. Het is daarbij nog eens onze opgave dat met de juiste houding te doen. Want voor de Stoa is sterven geen moment, maar een proces dat begint zodra we geboren worden.
Tijdens deze presentatie bekijken we onze hedendaagse sterfelijkheid vanuit de Stoïcijnse blik. Wat is de juiste relatie tot de dood? Is die vandaag nog ‘levensvatbaar’? En hoe kan het bijdragen aan een betere manier van leven?
Dennis de Gruijter (1978) studeerde Wijsbegeerte in Rotterdam en werkt als docent, Stoïcijns coach, schrijver en podcaster aan het ontsluiten van de klassieke Stoïcijnse denkers. Sinds 2023 organiseert hij als hoofd van De Stoïcijnse School activiteiten en cursussen over deze levensfilosofie.
WORKSHOPS
Hans Gerding
Nader tot de dood in de filosofische praktijk
De thematiek rond sterven, dood en rouw verdient onze aandacht omdat uit onderzoek blijkt dat (1) nabestaanden massaal contactervaringen met overleden dierbaren rapporteren, en daar (2) in de regel positief en existentieel door geraakt worden. Er zijn tegenwoordig ook manieren om deze contactervaringen te induceren als interventie in een rouwproces. In deze workshop gaat het over ‘spiegelstaren’, een techniek die is ontwikkeld door dr. Raymond Moody (classicus, filosoof en psychiater) die zich liet inspireren door de oude Grieken. In mijn filosofische praktijk komen o.a. mensen voor een ‘spiegelstaar-sessie’. In mijn workshop doe ik daar kort verslag van, waarna er ruimschoots tijd is voor vragen en dialoog.
Magdalena de Coninck
Tao en de dood
De tao toepassen in je leven is een soort evenwichtsdans tussen de generatieve en de degeneratieve krachten, maar met heel veel ademruimte en stilte, geen vaste regels en wachten op het juiste moment. Tijdens deze workshop zullen we ons buigen over enkele concrete situaties i.v.m. levenseinde en nieuw begin. Hoe zou je daar vanuit tao perspectief kunnen naar kijken?
Magdalena de Coninck (1945) bestudeerde haar hele leven de natuurfilosofie van het tao, de bronnen, de filosofie, de levenswijsheden. Vele jaren had ze een Tao pension en een tao cursuscentrum in de natuur in Drenthe. Daarnaast is Magdalena kunstenaar, dichter, creatief coach en filosofisch practicus en houdt ze ervan om die gebieden elkaar te laten beïnvloeden.
www.deconinck.exto.nl
Frank Vandendries
Zelfdoding ̶ zo gek nog niet. Toch? Vrijheid, verantwoordelijkheid en het zelfgekozen levenseinde
Met volwassen worden leren we -als het goed is- de juiste keuzes maken voor ons leven en de verantwoordelijkheid voor die keuzes dragen. Sterven maakt deel uit van dat leven. De wens de eigen regie te behouden aan het einde zet aan tot kritische reflectie. Welke existentiële en morele overwegingen spelen een rol? Wanneer vind ik mijn sterven goed? Mag ik een besluit overdragen op een ander of ben ik dan ‘te kwader trouw’? Op welke wijze wil of kan ik sturing geven? Over deze en andere vragen gaan we in de workshop in gesprek.
Frank Vandendries
Zand erover - maar eerst stilstaan bij het voorbije leven
Uit de praktijk van een uitvaartbegeleider (en filosoof)
De vraag die ik als uitvaartbegeleider wel eens stel aan nabestaanden of aan degene die de eigen uitvaart al wil voorbespreken, is: waarom een uitvaart? Die vraag verrast mensen omdat het als vanzelfsprekend wordt gezien een uitvaart te organiseren. De vraag zet aan tot overdenking.
In deze workshop gaan we in gesprek over de existentiële lading die afscheid en uitvaart kunnen hebben en over de waarde daarvan voor het proces van rouw. Ook de betekenis van de uitvaartbegeleider komt aan bod, en: speelt filosofie daarbij een rol?
Frank Vandendries (1962) studeerde Wijsbegeerte in Tilburg en specialiseerde zich in existentiële vraagstukken. Hij werkt als filosofisch consulent, geestelijk verzorger, levenseindecounselor en uitvaartbegeleider.
www.frankvandendries.com
Dries Boele
De dood als nieuw begin. Wat te doen wanneer tot je doordringt dat leven eindig is?
Het besef van de dood maakt het eigen leven tot een eindig project waar we niet alle tijd voor hebben. Het is dus zaak om serieus te gaan nemen wat we van het leven willen of wat het leven van ons vraagt, als je dat al niet deed.
Niet zelden is er een concrete, vaak ingrijpende, ervaring die te denken geeft en die aanzet tot stappen. Hoe? Welke stappen? Waaraan oriënteer je je dan? Een optie is om een bucketlist aan wensen af te gaan werken. Zijn er ook andere opties? En heeft dan ook de dood nog iets te zeggen? Bijvoorbeeld hoe je herinnerd wilt worden?
In de workshop wil ik deelnemers uitnodigen om gezamenlijk over deze vragen uit te wisselen en mee te denken. Eventueel met inbreng van een of meerdere filosofen.
Dries Boele studeerde aan enkele kunstacademies en vervolgens filosofie in Amsterdam en Parijs. Hij behoorde tot de groep pioniers in Nederland die vanaf 1983 praktische vormen van filosofie ontwikkelde. Hij is werkzaam als praktiserend filosoof, m.n. filosofisch consulentschap, socratische gesprekken en dilemmatrainingen, en organiseert een filosofisch café in Amsterdam. Daarnaast geeft hij leesgroepen en cursussen, m.n. filosofie van de levenskunst. Ook als filosofische vakantie. Hij verzorgt een training voor socratische gespreksleiders en doet onderzoek naar filosofie met het oog op levenskunst en samenleving. Sinds corona is schrijven een substantieel onderdeel van zijn werkzaamheden.
Willem Jan van den Brink
Moet je iets van je leven maken?
Er zijn uiteenlopende visies op leven en dood, zoals die van Schopenhauer en Irvin Yalom.
Schopenhauer is bekend om zijn pessimistische kijk. Yalom, vanuit een existentieel-humanistisch perspectief, benadrukt dat de dood het leven juist waardevol maakt.
In veel literatuur klinkt de boodschap door dat je maar beter iets van je leven kunt maken voordat het te laat is. Maar filosofie stopt niet bij simpele tegeltjeswijsheden.
Laten we eens verkennen welke visie ons het meest aanspreekt en waarom. We doen dat in een dialoogcirkel. Een gesprek niet zozeer over de impact van de dood, maar wel over de vraag ‘hoe te leven’ tegen de achtergrond van eindigheid. De vrijplaats van de dialoog biedt ruimte voor diverse perspectieven, wellicht met een grootste gemene deler.
Willem Jan van den Brink is facilitator en coach met ruim 20 jaar ervaring bij het Centrum voor Zelfbezinning in Leusden. Hij zet zich in voor existentieel welzijn en heeft een sterke affiniteit met het filosofisch ideeëngoed. Hij studeerde Engelse Taal- en Letterkunde (VU Amsterdam) en heeft een achtergrond in marketing en communicatie. Daarnaast is hij opgeleid in coaching, counseling en positieve psychologie.
...........
/* Over het NEF – Netwerk Existentiële Filosofie
Zoek je verdieping in de existentiële vragen die het menselijk leven kenmerken? Het Netwerk Existentiële Filosofie (NEF) biedt een platform waar praktiserende filosofen, counselors en coaches elkaar ontmoeten om deze levensvragen vanuit verschillende perspectieven te verkennen. Ook andere geïnteresseerden zijn welkom.
Als onderdeel van de Vereniging van Filosofen in de Praktijk (VFP), biedt het NEF een unieke kans om:
. persoonlijke ervaringen te delen en te reflecteren op wat het betekent mens te zijn;
. te putten uit een rijke traditie van wijsheid, literatuur, muziek, psychologie en spiritualiteit;
. vraagstukken rond levensdoel, zingeving, liefde, vrijheid en meer te onderzoeken;
. begeleidingspraktijken te bespreken en theorievorming te ontwikkelen.
De activiteiten binnen het NEF kenmerken zich door een creatieve en interactieve aanpak. Zowel praktische als theoretische benaderingen komen aan bod, waarbij de deelnemers actief bijdragen.
Wil je deel uitmaken van dit inspirerende netwerk? Meld je dan aan door een e-mail te sturen naar het NEF – neffilosofie@gmail.com. Blijf op de hoogte van de nieuwste activiteiten en ontdek hoe je kunt bijdragen aan de verdieping van het menselijk bestaan.
