In het zicht van de dood (2): Filosofie

Vrienden en bekenden die horen dat mijn vriendin uitgezaaide borstkanker heeft en op dit moment in een hospice verblijft, wensen ons sterkte, en soms spreken ze daarbij ook de hoop, of verwachting, uit dat filosofie tot steun zal zijn. 

Ik zou het graag willen, maar werkt het ook zo? Valt er steun te vinden in filosofie? In welk opzicht zou zij behulpzaam kunnen zijn? 

 

We voeren gesprekken over ongeneeslijk ziek zijn en doodgaan, en over alles wat ermee samenhangt. Soms indringend, soms aftastend, soms heel praktisch. En soms ook helemaal niet, - totdat we weer met de neus op de rauwe feiten worden gedrukt. 

 

Altijd is de dood wel ergens aanwezig, als een duistere onbekende: iemand die we wel verwachten, zonder te weten wanneer hij komt, of hoe. De gluiperd. Hij lijkt zich verdekt op te stellen. In afwachting. We proberen hem op afstand te houden. En tot nu toe lukt dat aardig.

 

Doet filosofie ertoe in dit morbide kat-en-muis spel?  Wat zou zij kúnnen betekenen in het zicht van de dood?

 

Is het label ‘filosofie’ wellicht een onbelangrijke bijkomstigheid? Want, waar hebben we het dan over? Is er wel een reden om een manier van doen, spreken of denken te kwalificeren als ‘filosofisch’ als leven op het spel staat?

 

Filosofie vat ik op als wijsbegeerte, - een opvatting die zo oud is als de filosofie zelf; het is immers bijna de letterlijke vertaling van het Oudgriekse woord. Wijsbegeerte – en dus niet kenbegeerte of wetenschap. Liefde voor wijsheid is niet hetzelfde als liefde voor kennis, en de vraag naar het verschil tussen beide is een mooi begin om het over wijsbegeerte te gaan hebben.

 

Als filosofie een oefening in sterven is, zoals Plato beweerde, hoe dan? In loslaten? In vrede krijgen met doodgaan überhaupt? In je verzoenen met sterfelijkheid, om te beginnen de eigen? In het vrede krijgen met doodgaan, ook wanneer je nog relatief jong bent?

 

Een vraag die zich af en toe aan mij opdringt: hoe zou ikzelf willen doodgaan? Met wat voor houding? En van daaruit: hoe wil ik dan nu leven?

 

Vragen die gemakkelijk zijn te formuleren. Maar hoe ze te beantwoorden? Of is het een kwestie van uithouden? Het uithouden van de vragen en van de onzekerheid en de pijn die ermee gepaard gaat. En kijken wat er dan opkomt.

 

Een opmerkelijke ervaring, de afgelopen maanden, sinds ik weet dat m’n vriendin langzaam aan het doodgaan is: alsof er geen tekst meer zit tussen mijzelf en de rauwe werkelijkheid van leven en doodgaan. Ook dat lijkt een pijnlijk, vruchtbaar begin: vanuit een gat in zin en betekenis, - filosofie als oefening in onvanzelfsprekendheid.