Stupiditeit (of...?), godsdienst en menselijk zelfbegrip

.

Naast menselijke grootsheid, zoals in de kunsten, bestaat er ook welhaast onvoorstelbare stupiditeit. En merkwaardig genoeg komt die stupiditeit vaak tot uiting in godsdienst (zie documentaire (1)). Oorzaak? Gevolg? 

 

Wie onszelf echt wil begrijpen, en geen genoegen wil nemen met een redelijk en fatsoenlijk burgermansbeeld van de mensch, zal het fenomeen ‘godsdienst’ mee moeten nemen in z’n (zelf)onderzoek, zo lijkt me.

 

Helaas is heel veel filosofie gebaseerd op dat redelijk en fatsoenlijk burgermansbeeld van de mensch, waardoor alles okay lijkt, met hier en daar een afwijkinkje. Gooi er nog een welwillend boekje tegenaan of een educatief cursusje, en het komt allemaal goed. Echt? 

 

Godsdienst en alles wat ermee samengaat (in de praktijk) als ‘pièce de résistance’ voor menselijk zelfbegrip. (Zou ook helpen om extreemrechtse neigingen, richting fascisme e.d., beter te begrijpen.)

[...]

Ik wil godsdienst niet vereenzelvigen met extremisme. Ik zeg dat stupiditeit vaak tot uiting komt in godsdienst, wat niet betekent dat ik alle godsdienst gelijkstel aan stupiditeit. Onder de paraplu van godsdienst gebeuren zeker ook mooie dingen. Maar dat is niet waar het me hier om gaat (naar aanleiding van de documentaire (1)). 

 

Kennelijk biedt godsdienst ruimte aan een zeer breed scala aan menselijke gedragingen, inclusief extremistische. Als we ons beperken tot de monotheïsmen, dan bieden zij er in hun teksten klaarblijkelijk aanknopingspunten genoeg voor. Inclusief einde-der-tijden-waanzin, meedogenloze beloofde-land-ideologie, en terreur tegen ongelovigen. 

 

Het zou mooi zijn als de zgn heilige teksten van die godsdiensten zich vierkant uitspraken tegen dit soort extremisme, maar dat is niet het geval, want er zijn in die boeken óók teksten te vinden (zoals Openbaringen en teksten in de Thora en in de Koran) die verre van vredelievend zijn, en aldus rechtvaardiging (en stimulans) bieden voor gedrag waar ik geen ander woord voor heb dan ‘stupiditeit’.  

 

Maar afgezien van kritiek, biedt het fenomeen ‘godsdienst’, juist vanwege dat enorme scala, een uitstekende gelegenheid om zich een uiterst breed zelfbeeld van de mens te vormen, niemand uitgesloten. Eerlijk gezegd zou ik niet weten welk fenomeen er beter voor geschikt is.

[...]

 

Nogmaals, om misverstanden te voorkomen: ik stel godsdienst niet gelijk aan stupiditeit. Ik zeg dat stupiditeit vaak tot uiting komt in godsdienst, zonder daarmee te zeggen dat de meeste godgelovigen stupide zijn. (Dat is een omkeren van logica. Als ik zeg dat eiken vaak in bossen staan, zeg ik daarmee nog niet dat alle bossen voornamelijk uit eiken bestaan.)

 

Wat me interesseert is niet zozeer godsdienst zelf, als wel de vraag wat godsdienst zegt over menszijn (ons allen dus). Vanwege het brede scala aan gedragingen en aan denkwijzen dat zich manifesteert in godsdiensten, bieden zij een uitstekende gelegenheid voor onderzoek – niet naar godsdienst, maar naar menszijn.

 

Overigens lijkt het niet (meer) te gaan om een klein percentage. Dat is precies de reden waarom de documentaire (1) is gemaakt. Niet alleen het aantal eindtijd-gelovigen is toegenomen, ook hun invloed. Zij krijgen steeds meer macht, zoals via Trump in de VS. (Kijk bijvoorbeeld eens naar video’s met Paula White, nu spiritueel adviseur van de heer T in het Witte Huis.)

 

En ja, ik denk dat een belangrijke component van religiositeit het wij/zij-denken is: religiositeit als manier om het gezamenlijke en verbindende van het ‘wij’ te definiëren en vorm te geven, tegenover een ‘zij’ (met een andere religiositeit, of zonder). Religiositeit stelt juist in staat om het ‘wij’ breder te laten zijn dan een stam. (Vgl jodendom enerzijds en anderzijds christendom en islam.)

 

Ondertussen lijkt elke godsdienstkritiek te zijn verstomd. Alles wat in naam van een godsdienst wordt beweerd en gedaan is okay. Rechts-radicale opvattingen wordt bekritiseerd, en terecht, maar godsdienstige opvattingen worden met rust gelaten, hoe extreem (en stupide) ook, terwijl ze weleens dezelfde bron zouden kunnen hebben.

[...]

Na het zien van de documentaire (2), denk ik dat ‘stupiditeit’ niet het juiste woord is. Het is erger. (Het bovenstaande schreef ik n.a.v. een artikel en een trailer.) Hoe het dan wel te noemen, weet ik niet. 

 

Noten:

.1: De verontrustende documentaire Bidden voor het einde laat zien hoe radicale evangelicals, die geweld niet schuwen en aansturen op de Apocalyps, in de VS steeds machtiger worden en de oorlog in Gaza beïnvloeden. ‘Deze mensen nemen de Bijbel letterlijk.’

https://www.nieuwwij.nl/media/tv-tip-bidden-voor-het-einde-op-15-mei-op-npo2/?fbclid=IwY2xjawKP62VleHRuA2FlbQIxMQBicmlkETBkQnI2dklGeElveGY0Zmt6AR7hS2CqbMCe0jjEMh1d32_0NbmjK5pcNvci3Np4uVETl4aa0-ZMS3V9DjS_cg_aem_dBANwSEPQkkeWIn7iXeCzg

 

2: NPO-doc: Bidden voor het einde (uitzending: 15-5-25)

https://npo.nl/start/serie/npo-doc_1/seizoen-1/2doc-bidden-voor-het-einde/afspelen