Wie moet bewijzen dat God niet bestaat?

Onlangs zat ik bij een discussie over het bestaan van God, - althans, daar draaide het op uit. Van de niet-gelovigen aan tafel werd geëist dat zij bewezen dat Hij niet bestaat. De eis kwam van een godgelovige, in reactie op ontkenningen. Ik had de kwestie niet aangezwengeld en vroeg mij af waarom ik erop in zou gaan.

Is er een noodzaak voor een seculier om te bewijzen dat er niet zoiets bestaat als een God? Ik heb mij altijd verbaasd over de vraag. Waarom zou ik me druk maken over een zaak die ik irrelevant acht? Bovendien, goden bestaan wel degelijk, namelijk in de verbeelding van iedereen die erin gelooft. Het is dus tamelijk onzinnig om te beweren dat God niet bestaat.

Ook de vragen waarop God een mogelijk antwoord is, zijn doorgaans niet onzinnig. Belangrijk is wel hoe de vragen zijn gesteld en welk existentieel gewicht eraan wordt gehangen.

De vraag naar het ontstaan van het heelal, bijvoorbeeld, is interessant, en er zijn ondertussen tal van antwoorden op geformuleerd, maar is het ook een vraag van levensbelang? Godgelovigen willen me doen geloven van wel, maar ik kan prima leven zonder een antwoord op deze vraag. Sterker nog: de vraag heeft me nog nooit beziggehouden, behalve in het kader van wetenschappelijke curiositeit. Het feit dat de antwoorden die in de natuurwetenschap worden gegeven op deze vraag nog steeds volop in ontwikkeling zijn, maakt de vraag des te interessanter, maar wordt zij daarmee ook existentieel relevant?

De grootste makke van discussies over God is dat deelnemers een geheel verschillend belang hechten aan de kwestie, en dat seculieren zich te gemakkelijk laten verleiden tot een hypothetische discussie over een vraag die voor hen helemaal niet speelt. Andersom geldt dat godgelovigen er goed in zijn om de discussie te framen met vragen die (volgens hen) iedereen zou moeten aangaan, terwijl dat helemaal niet het geval is, en zeker niet in de vorm waarin zij de kwestie gieten.

Wanneer mij gevraagd wordt te bewijzen dat God (Allah of Jahweh) niet bestaat, is mijn wedervraag: vanwaar de vraag? Waarom zou ik erover nadenken? Enzovoorts.

Mochten we het eens worden over een beginvraag die we allebei even belangrijk vinden, inclusief formulering, dan wordt het wellicht interessant om haar gezamenlijk te onderzoeken. De vraag naar het bestaan van een God is in ieder geval niet zo’n beginvraag.

[15-3-17]

In antwoord op enkele reacties nog het volgende.

Ben christelijk opgevoed, maar kan me niet herinneren dat God een dominante rol speelde in mijn wereldbeeld. Al snel vond ik hetgeen wetenschap zei over de kosmos en de natuur een stuk geloofwaardiger dan wat er in naam van God over werd gezegd (schepping e.d.).

Opmerkelijk evenwel hoe machtig dat godsdienstige wereldbeeld is (of was). Het christendom is er goed in geslaagd om tal van kwesties met elkaar te verknopen (wereldverklaring, ethiek, levensgeluk en gemeenschapszin), zó sterk dat twijfelaars gaan denken dat hun hele wereld instort wanneer ze niet alles meer geloven. Eigenlijk behoorlijk totalitair.

Wat mij interesseert is hoe je als mensen met elkaar in gesprek kunt blijven over existentiële kwesties, zonder dat je gedwongen wordt om voor of tegen een of ander geloof te zijn. (Als die bereidheid en openheid van geest er niet is, dan heeft een gesprek geen enkele zin, is mijn ervaring. Dan wordt het een gelijk willen krijgen, over en weer, - nogal oninteressant. Dat was ook wat ik meemaakte in het gesprek, naar aanleiding waarvan ik bovenstaand stukje schreef.)

Het is dan wel nodig dat er een gemeenschappelijke basis is, zonder dat die basis van begin af aan geframed wordt door de aannames van de ander. (De vraag of God al dan niet bestaat is natuurlijk behoorlijk geframed door de godgelovige; anders zou de vraag niet zo luiden.)

En zo’n gemeenschappelijke basis zou een beginvraag kunnen zijn, die voor beide werkelijk een vraag is. (Bijv: waarop vertrouw je?) Daarvan uitgaande is een gemeenschappelijk onderzoek en een vruchtbaar gesprek mogelijk. Met iemand die per se wil bewijzen dat God bestaat (of juist niet) is dat niet mogelijk.