Aantek (VIII). De opvoedende taak van filosofie
.
Heeft filosofie, heeft een filosoof een opvoedende taak?
Is het niet de taak van filosofen, vanouds en nog steeds, om te onderzoeken wat menswaardig is, zowel in het persoonlijke als in het cultureel-maatschappelijke leven? Is de filosofiegeschiedenis niet een catalogus van pogingen om menswaardigheid te herdefiniëren, in het licht van veranderde omstandigheden? En zijn de herijkende teksten niet tevens opvoedend of vormend bedoeld, voor zowel de schrijver als de lezer?
Wanneer ik Plato lees, lijkt de opvoedende taak onontkoombaar met het optreden van een filosoof verbonden. Wat doet Socrates anders in de Dialogen? Wijsbegeerte als een psychagogie.
Plato kent daarbij een belangrijke rol toe aan het spreken (mits doortrokken van zijn filosofie, uiteraard), zoals blijkt uit deze (uit de Phaedrus afkomstige) uitspraak:
‘Is redekunst, in het algemeen gesproken, niet een soort zielenleiding-door-middel-van-woorden, niet alleen in gerechtelijke en andere openbare bijeenkomsten, maar ook in particuliere bijeenkomsten? En is zij niet dezelfde zowel in geringe als in belangrijke aangelegenheden? En is het beoefenen ervan – het juiste beoefenen tenminste – niet even eervol in onbeduidende als in gewichtige dingen?’
Vraag: waarin wil een hedendaagse filosofie vormen? Waarheen wil zij leiden? En met welke middelen?
Een vooraf: filosofie beoefenen is in de eerste plaats een oefening van de geest voor mijzelf, ook al gebeurt dat (het liefst) mét anderen. Filosofie is voor alles zelfoefening. Anders gezegd: zorg voor het zelf; - zonder dat element is het wat mij betreft geen filosofie (maar beleren of intellectueel boekhouden, of wetenschap).
Door met anderen te filosoferen, wordt het ook een uitdagen van de ander, zoals de ander dat ook met mij doet, mij te denken geeft: inspirerend, toetsend, kritisch, onderzoekend.
Filosofie en consumeren sluiten elkaar uit. Filosoferend zet ik hoe dan ook mijzelf op het spel. Louter consumptie is mogelijk, bijvoorbeeld van ideeëngeschiedenis: weetjes, theorietjes, overzichten, - leuk, en niet onbelangrijk als basis, maar wat heeft het met wijsbegeerte van doen?
Gezien mijn werk als filosoof ontkom ik niet aan de vraag, of en waarin ik anderen wijsgerig wil begeleiden of uitdagen. En heb ik daarin al enige duidelijkheid (of val ik anderen slechts lastig met een zwalkend denken)?
Wanneer ik filosoferend mijzelf op het spel zet, waartoe dan? Wat zijn voor mij ondertussen ijkpunten? En hoe wil ik daarin oefenen en uitdagen?
Heeft filosofie, heeft een filosoof een opvoedende taak?
Is het niet de taak van filosofen, vanouds en nog steeds, om te onderzoeken wat menswaardig is, zowel in het persoonlijke als in het cultureel-maatschappelijke leven? Is de filosofiegeschiedenis niet een catalogus van pogingen om menswaardigheid te herdefiniëren, in het licht van veranderde omstandigheden? En zijn de herijkende teksten niet tevens opvoedend of vormend bedoeld, voor zowel de schrijver als de lezer?
Wanneer ik Plato lees, lijkt de opvoedende taak onontkoombaar met het optreden van een filosoof verbonden. Wat doet Socrates anders in de Dialogen? Wijsbegeerte als een psychagogie.
Plato kent daarbij een belangrijke rol toe aan het spreken (mits doortrokken van zijn filosofie, uiteraard), zoals blijkt uit deze (uit de Phaedrus afkomstige) uitspraak:
‘Is redekunst, in het algemeen gesproken, niet een soort zielenleiding-door-middel-van-woorden, niet alleen in gerechtelijke en andere openbare bijeenkomsten, maar ook in particuliere bijeenkomsten? En is zij niet dezelfde zowel in geringe als in belangrijke aangelegenheden? En is het beoefenen ervan – het juiste beoefenen tenminste – niet even eervol in onbeduidende als in gewichtige dingen?’
Vraag: waarin wil een hedendaagse filosofie vormen? Waarheen wil zij leiden? En met welke middelen?
Een vooraf: filosofie beoefenen is in de eerste plaats een oefening van de geest voor mijzelf, ook al gebeurt dat (het liefst) mét anderen. Filosofie is voor alles zelfoefening. Anders gezegd: zorg voor het zelf; - zonder dat element is het wat mij betreft geen filosofie (maar beleren of intellectueel boekhouden, of wetenschap).
Door met anderen te filosoferen, wordt het ook een uitdagen van de ander, zoals de ander dat ook met mij doet, mij te denken geeft: inspirerend, toetsend, kritisch, onderzoekend.
Filosofie en consumeren sluiten elkaar uit. Filosoferend zet ik hoe dan ook mijzelf op het spel. Louter consumptie is mogelijk, bijvoorbeeld van ideeëngeschiedenis: weetjes, theorietjes, overzichten, - leuk, en niet onbelangrijk als basis, maar wat heeft het met wijsbegeerte van doen?
Gezien mijn werk als filosoof ontkom ik niet aan de vraag, of en waarin ik anderen wijsgerig wil begeleiden of uitdagen. En heb ik daarin al enige duidelijkheid (of val ik anderen slechts lastig met een zwalkend denken)?
Wanneer ik filosoferend mijzelf op het spel zet, waartoe dan? Wat zijn voor mij ondertussen ijkpunten? En hoe wil ik daarin oefenen en uitdagen?
gepost door Dries Boele @ 10:58
1 reacties:
Op 17 november 2015 om 18:41 ,
Frans Couwenbergh zei...
Beste Chris,
Antwoord op je drie vragen (1. waarin wil een hedendaagse filosofie vormen? 2. waarheen wil zij leiden? 3. en met welke middelen?)
Een vooraf: ik ga er van uit dat je onder 'een hedendaagse filosofie' verstaat: de filosofiebeoefening zoals op onze academische faculteiten aangeboden. Maar de filosofie zoals ik die beoefen is ook, en zelfs bij uitstek , hedendaags. En aangezien zij afwijkt van de academische en bovendien erg humanistisch is, noem ik haar 'humanosofie'.
ad 1. De academische filosofie voert de studenten in in de verschillende kennistheorieën zoals die al vanaf de Ionische natuurfilosofen zijn geopperd. Daar wijkt de humanosofie van af.
Dat is nogal wat: afwijken van de theorieën van Plato (kennis krijgen door het denken en de rede) en Aristoteles (de mens heeft al vanuit zichzelf een boel kennis maar moet deze filosofisch actualiseren door ervaring);afwijken ook van de modernere rationalisten en empiristen, afwijken van Kant's 'Kritiken' waarin deze een synthese beoogde van beide benaderingen; afwijken van fenomenalisme, van pragmatisme, van logisch empirisme en het hedendaagse empirisme en Poppers falsificationalisme ...
Het lijkt behoorlijk eigenwijs om daar afstand van te willen nemen. Maar luister:
- De oude filosofen hadden nog geen disciplinewetenschappen zoals antropologie, archeologie, paleoantropologie en primatologie, disciplinewetenschappen die pas na de jaren zestig, na WOII en na de doorbraak van de vrije markt economie in het 'vrije Westen' en de door haar gegenereerde welvaart die dure veldonderzoeken betaalbaar heeft gemaakt en van verfijnde onderzoeksmiddelen heeft voorzien. Deze disciplinewetenschappen zijn vanaf de jaren 70 een boel informatie op de markt gaan brengen, bouwstenen waarmee men een steeds steviger beeld van de herkomst en de geaardheid van de mens kan vormen.
- bij elke mens borrelen op verstilde momenten Grote Vragen op als: wie ben ik? hoe ben ik er gekomen? waar gaat het om in het leven? ik wil alleen leuk-lief-aardig, maar waarom doen mensen toch zo rottig tegen elkaar? Dat zijn filosofische vragen en daar horen filosofen antwoorden op te genereren. Maar de oude filosofen hadden nog geen wetenschappelijke informatie over hoe 'de mens' ontstaan en geworden is. Ze hadden geen andere keus dan simpelweg uit te gaan van de realiteit van het mens-zijn en zich dan maar te beperken tot kennistheorieën. En de na hen komende filosofen (nog steeds evenmin over wetenschappelijke informatie beschikkend) bouwden op de kennistheorieën voort. Nog steeds geen antwoorden genererend op de Grote Vragen van de mensen.
- de academische filosofie is zich ook na WOII en na het beschikbaar komen van steeds meer wetenschappelijke informatie over 'de mens', zich toch autistisch bezig blijven houden met de (maatschappelijk totaal irrelevante) kennistheorieën en lieten, toen de kerken die altijd de antwoorden op "Waartoe zijn wij op Aarde?" hadden mogen invullen, leegliepen en vooral de jongeren, in hun behoefte aan bouwstenen om hun identiteit mee vorm te kunnen geven, verwachtingsvol naar de filosofen begonnen te kijken, in de kou staan.
- de hunamosoof is toen al wel meteen aan het bouwen geslagen met de zich in nette rijen opstapelende bouwstenen, en is zodoende behoorlijk eigenwijs geworden.
Sorry, Dries, ik moet aan het eten beginnen, en ik weet ook niet of je blog nog werkt. Dus ik laat het hier voorlopig bij.
Een reactie posten
Aanmelden bij Reacties posten [Atom]
<< Homepage