Kolom (IV): Kan genieten de aarde redden?

.
(Column naar aanleiding van een gesprekje in het programma De Ochtend op Radio Noord-Holland, 14-1-08)


Sinds enige jaren bestaat de Slow Movement: een pleidooi om alles langzamer te doen. Het begon met een protest tegen de opening van een McDonald’s restaurant in Piazza di Spagna in Rome. Dit leidde tot de oprichting van Slow Food (in tegenstelling tot Fast food) in 1989. Slow Food staat voor gezond leven, genieten en diversiteit, en keert zich tegen de standaardisering en industrialisering van ons eetmenu. Het internationale symbool voor dit initiatief is de slak.
Het bleef niet bij Slow Food. Er volgden Slow Travel, Slow Shopping, Slow Work, om er enkele te noemen. Het leidde zelfs tot de creatie van ‘The World Institute of Slowness’ met als doel een Slow Planet. Een vruchtbaar idee kennelijk.
Alles mag langzamer dus, als tegenwicht tegen de alsmaar versnellende wereld. De algemene gedachte bij Slow is dat we onszelf voorbij lopen; we genieten niet, maar haasten ons door het leven. Kortom: de wereld draait dol. Met negatieve gevolgen, niet alleen voor onszelf, maar ook voor het milieu en de leefomstandigheden van arbeiders in de Derde Wereld.
Een mission-statement van Slow Food dat op internet circuleert geeft het aardig weer: “Slow Food is een onafhankelijke organisatie die zich inzet voor lekker, puur en eerlijk eten. We geloven in het recht op het genieten, in eten met een goede smaak die wortelt in de gastronomische traditie. We zetten ons in voor een voedselproductie waarin rekening wordt gehouden met het welzijn van het milieu, de planten, de dieren en onze eigen gezondheid. En we vinden dat de voedselproducenten daarvoor een redelijke prijs betaald moeten krijgen.” Het is niet vreemd dat een aantal Slow-initiatieven geassocieerd wordt met de andersglobalisten-beweging.
Wat heeft dit allemaal te betekenen? De aandacht voor genieten in de Slow Movement spreekt me aan. Vaak krijgen consumentisme en hedonisme de schuld van milieuellende en sociale verloedering. Het alternatief wordt dan in negatieve termen geformuleerd: ‘consu-minderen’ en sober leven. Niet echt aantrekkelijk. Het heeft me nooit erg aangesproken.
Ook lijkt het me geen effectieve strategie. Weinig mensen zullen vrijwillig kiezen voor consuminderen. Het riekt teveel naar armoede, naar schaarste, naar calvinistische zuinigheid. Alsof genieten opnieuw in de ban moet worden gedaan. Terwijl we voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid ons kunnen verheugen in overvloed, en in principe voor iedereen (al moet er dan nog wel iets veranderen). De eis van minder en zuinig zal niet werken. Wat dan wel?
Het aanprijzen van de kunst van het genieten lijkt me een goede strategie. Probleem met het huidige consumentisme is immers niet dat mensen teveel genieten maar te weinig. We kopen veel, maar genieten we er ook van? Genieten wordt verward met hebben. En zoals bekend, leidt de focus op hebben tot steeds meer willen hebben. En dus, óp naar het volgende hebbeding. Als een Don Giovanni in de supermarkt. Maar hebben we er ook van genoten?
Genieten is een kunst die je kunt oefenen. De vader van hedonisme, Epicurus, wist het al: we verwachten het verkeerde van genieten. Genieten hangt niet af van veel of groot, maar is een kwestie van instelling. Wie niet kan genieten van een droge boterham en een glas water, kan het ook niet van een Bourgondische maaltijd.
De kunst van het genieten is gemakkelijk, maar je moet er wel wat voor doen en laten. Er valt veel te genieten, elke dag weer, mits we er aandacht voor hebben. En daar zit de sleutel: aandacht. Het hangt er niet zozeer van af wat we doen of meemaken, maar eerder hoe. Dit simpele recept heeft een belangrijke vijand: haast, stress, rusteloosheid, versnippering. Dat zouden we dus moeten laten: tien dingen tegelijk doen.
Kan de aarde gered worden door de kunst van het genieten? Ik zou mezelf belachelijk maken wanneer ik daarop volmondig ja zou zeggen. Maar het zou kunnen helpen. Immers, wanneer we meer zouden genieten, zouden we minder behoefte hebben om alsmaar meer te kopen, en daarmee minder vervuilen. Ook kan ik mij voorstellen dat wanneer je geniet van het leven, je behoedzamer omgaat met wat ons leven mogelijk maakt, namelijk Moeder Natuur. Bovendien zouden we dan minder de neiging hebben om ons geluk alsmaar elders te zoeken; het ligt immers binnen handbereik. Want wat is genieten? Ik zou zeggen, genieten is iets met volle aandacht doen. En dan is Slow zo gek nog niet.