Levenskunst, filosofie & seculiere spiritualiteit/ Dries Boele

dinsdag 21 oktober 2008

db’s (vanaf 21 oktober 2008)

.
21 oktober

Woensdag een week geleden zag ik twee documentaires achter elkaar over verschillende, doch verwante onderwerpen: seksueel misbruik van kinderen door katholieke priesters in de VS en het lot van vrouwen in een polygame situatie in een Iraans dorp. Ik kon me voorstellen dat je ter plekke fel antireligieus en feministisch wordt bij het zien van deze films.

Het ging om de volgende documentaires:
. Deliver us from evil. Documentaire van Amy Berg over pedofilie in de schoot van de Amerikaanse katholieke kerk. De centrale figuur in de film is priester Oliver O’Grady, een man die dertig jaar lang kinderen misbruikte. Enkele van zijn slachtoffers en hun ouders brengen een moedige getuigenis over wat hen overkomen is en hoe ze na al die jaren nog dagelijks leven met de herinnering aan de pijnlijke gebeurtenissen van toen. (Gezien op Canvas)
En:
. Four wives, one man. Documentaire door Nahid Persson. Een Iraanse boer, Heda, is met vier vrouwen getrouwd, al zijn de vrouwen daar niet echt blij mee. Ze voelen zich zowel gevangen als verlaten door hun man. Ze wonen met hun twintig kinderen en schoonmoeder allen samen in een klein Iraans dorp. In de film zien we hoe de boer op zoek gaat naar vrouw nummer vijf. (Gezien bij VPRO’s import)

Enkele opmerkingen:
De twee mannelijke hoofdpersonen waren wellicht uitzonderlijk in hun perversie en egocentrische willekeur, maar toch; zij kregen ook de kans om zich volledig uit te leven. Hen werd geen strobreed in de weg gelegd. Religie en politiek speelden daarin een rol.

Religie
In het eerste geval is er de ascetische, anti-seks houding van de katholieke kerk, welke zich vertaalt in de tegennatuurlijke eis van celibaat voor priesters. Aangezien seksualiteit een niet te onderdrukken drift blijkt, komt zij alsnog te voorschijn, maar dan in perverse en buitengewoon schadelijke vorm. Slachtoffers bleken er decennia later nog last van te hebben. De hoofdpersonen in de documentaire wisten geen normaal liefdesleven te kunnen opbouwen. (Hoe is het mogelijk dat een eeuwenoud religieus instituut als de katholieke kerk nog steeds niet de wijsheid heeft verworven om de link te zien tussen celibaat en seksuele misstanden? Hoe kan zij blijven vasthouden aan een tegennatuurlijke mensopvatting? Of is die starheid misschien het gevolg van het hebben van een dergelijke opvatting...)
Verder is er de opvatting van de kerk over zichzelf, als middelaar, gelieerd aan een opvatting over het bovennatuurlijke, als oorsprong en locatie van heil. De kerkelijke hiërarchie ontleent haar gezag top-down aan de rol die de kerk meent te spelen in de relatie met God en in de heilsgeschiedenis, inclusief uitleg van heilige geschriften. Hierdoor krijgen kerkelijke figuren bovenmenselijke autoriteit toegekend, en zijn het oordeel en het imago van een bisschop (‘bella figura’) belangrijker dan het wedervaren van de gewone gelovige. De geile heiligheid van een priester die zich vergrijpt aan tientallen kinderen wordt dan voor lief genomen en zo goed als het gaat weggemoffeld. Weliswaar geldt het onmenselijke dogma van de onfeilbaarheid alleen de paus, maar het straalt af op zijn directe dienaren. Zoals een vader zei in de documentaire: ik had onmiddellijk wel mijn twijfels, maar meende dat ze niet waar konden zijn.
In het tweede geval wordt de drifthuishouding anders gereguleerd: geen verbod of afkeuring, maar een privilegering van de mannelijke seksualiteit, gelegitimeerd door Koranteksten en door het leven van de belangrijkste moslim, als voorbeeldige primus inter pares: de profeet Mohammed. (Wat zou er zijn gebeurd als Mohammed biseksueel was geweest? Wat voor een relatieleven zou dan in zwang zijn geraakt in de islamitische cultuur?) In de documentaire was nauwelijks sprake van een referentie aan religieuze aangelegenheden, behalve een tekst uit de Koran aan het begin, plus enkele noodkreten van ongelukkige vrouwen richting de almachtige en rechtvaardige Allah. De schaarse aanwezigheid van deze referenties was evenwel tegelijk betekenisvol, zeker in een door en door religieus land als Iran: het hebben van vier vrouwen is kennelijk geheel normaal en religieus gelegitimeerd.

Politiek & economie
Buiten de religieuze dimensie lieten de documentaires het belang zien van niet-religieuze factoren, althans, in zoverre die los van elkaar kunnen functioneren.
Zonder een krachtige, onafhankelijke civiele rechtsorde zou de katholieke kerk machtig genoeg zijn geweest om seksuele misstanden binnen de kerk ‘onder de pet’ te houden, zoals zij dat wellicht eeuwen heeft kunnen doen. Ondanks de macht van de kerk over haar gelovigen is het met een sterke, a-kerkelijke rechtsorde mogelijk om binnen de kerk heersend onrecht en misdadigheid aan de kaak te stellen. Een scheiding tussen kerk en staat blijkt zo gek nog niet.
En wat de ongelukkige echtgenotes betreft die door hun man als neukvee en baarmoederlijke koopwaar werden behandeld: zij zouden allang aan hun situatie zijn ontsnapt (zoals ze zelf aangaven) wanneer zij niet veroordeeld waren tot blijven. In de huidige omstandigheden echter zouden ze buiten dat huwelijk geen leven hebben, geen kans op een eigen bestaan (zeker met kinderen), gedoemd tot armoede en verachting. Zonder een politiek van gelijke kansen, rechtsbescherming en een minimale welvaart blijft het patriarchaat oppermachtig, simpelweg door alternatieven onmogelijk te houden.

Wel, alle reden dus om het referentiekader van beide religies grondig te herzien, of beter nog: te vervangen. Tegelijk blijken politieke en economische veranderingen nodig om de kans op een menswaardig bestaan te vergroten en om misstanden te kunnen aanpakken. Ik zal mij met het eerste bezig houden, maar wil het tweede niet vergeten. Sommigen willen zich met religie niet bemoeien, omdat politiek en economie veel belangrijker, want basaler zouden zijn; religie zou een louter persoonlijke aangelegenheid zijn. De documentaires laten zien dat politiek en economie weliswaar belangrijk zijn, maar dat het naïef is om religie te willen parkeren in de afzondering van het persoonlijke. Nog steeds (en misschien wel altijd) zal religie een niet te verwaarlozen impact hebben op het wel en wee van mensen, zowel individueel als collectief. Ideeën blijken oppermachtig, zij het niet almachtig. Het komt er op aan de wereld te veranderen door andere interpretaties mogelijk te maken, - om de eenzijdigheid van Marx te corrigeren.

3 reacties:

  • Op 27 oktober 2008 om 20:25 , Anonymous Anoniem zei...

    De link die je legt tussen celibaat en seksueel misbruik is wel wat eenzijdig en kort door de bocht. Natuurlijk is seksueel misbruik door priesters hoogst verwerpelijk, maar omdat dan alleen te wijten aan hun celibaatsverplichting is niet juist. Er waren en zijn tienduizenden priesters en andere geestelijken die het celibaat wel op een goede manier kunnen beleven. En omgekeerd vind seksueel misbruik net zo goed plaats door mensen/mannen die helemaal geen celibaat naleven, maar vaak gewoon getrouwd zijn.

    Helaas is het gewoon zo dat sommige mannen tot vormen van misbruik overgaan, maar dat heeft vaak vele verschillende oorzaken e kan je niet 1-op-1 aan het celibaat koppelen. Uiteraard is het voor priesters absoluut niet de bedoeling dat zij zoiets doen en op de seminaries probeert men daar dan ook goed op te letten. Maar net zoals in de gewone samenleving valt nooit helemaal te vermijden of uit te sluiten dat mensen de fout in gaan, geestelijken zijn ook maar mensen in dat opzicht...

    Dat het celibaat de laatste decennia sterk onder druk staat en een gemakkelijke zondebok is geworden, hangt meer samen met de veranderingen in de samenleving, dan dat het celibaat zelf verkeerd zou zijn. Strikt genomen is ook het celibaat niets anders dan een beheersing van je seksualiteit omwille van een hoger doel, en verschilt daarin slechts gradueel van de manier waarop ieder mens zijn seksualiteit dient te beheersen omwille van een bepaald doel (zoals trouw aan je partner, je gezondheid of het respect voor de ander).

    In onze inmiddels spreekwoordelijk geworden geseksualiseerde samenleving is een mythe gecreeerd waarin seks als zaligmakend wordt voorgesteld (interessant dit te vergelijken met de utopie-theorie van Gray), maar in de praktijk is dat vaak net zo'n drukkend dogma geworden als vroeger de regels van de kerk... seksualiteit is lang niet zo simpel als het wordt voorgesteld en vereist mede daarom veel vaardigheid en zelfbeheersing. Daar komt ook nog eens bij dat de seksuele behoefte bij elk persoon anders is en er net zo goed mensen zijn die daar helemaal geen behoefte aan hebben.

     
  • Op 11 januari 2009 om 14:39 , Blogger Dries Boele zei...

    Beste Paul,

    Mijn reactie heeft even geduurd. Er is in de tussentijd het een en ander gebeurd waardoor ik mijn aandacht er niet helemaal bij had.
    Je hebt gelijk wanneer je zegt dat er tussen celibaat en seksueel misbruik geen noodzakelijk verband bestaat. Er zijn zeker priesters die goed kunnen leven zonder seks.
    Het feit echter dat de afgelopen decennia zo’n groot aantal gevallen van seksueel misbruik door katholieke priesters bekend is geworden, zou toch te denken moeten geven. Zou dat voornamelijk te wijten zijn aan de seksualisering van de samenleving? In religies waar de geestelijken wel mogen trouwen, zoals jodendom, islam en de protestantse kerken, komt ook seksueel misbruik voor, maar zeker niet in die grote getale.
    Waar het mij om gaat is het verplicht stellen van celibaat, ook bij mensen die overduidelijk behoefte hebben aan seks. Waarom zou je mensen voor het blok zetten, om te kiezen tussen een lekenleven met seks enerzijds en een leven als geestelijke maar dan zonder seks anderzijds? Waarom niet beide tegelijkertijd als mogelijkheid? Zoals in vrijwel alle religies gebruikelijk is. Bij mijn weten kent men alleen in de Katholieke Kerk deze strenge regel. In het Boeddhisme heerst weliswaar een celibaatcultus, maar je kunt ook een boeddhistische geestelijke zijn zonder celibatair te leven.
    Een ander bezwaar dat ik tegen celibaat heb, is de tegennatuurlijkheid ervan. Alles in de levende natuur is ingericht op voortplanting. De seksuele drift is een moeilijk te negeren factor in het leven van mens en dier. Is dat een reden om er alle ruimte aan te geven? Lijkt me niet. Zelfbeheersing en matiging zijn een goede zaak. Daarin tonen we onze menselijkheid, door geen slaaf te zijn van de eigen driften en begeerten. Maar dat impliceert geenszins een afwijzing van diezelfde driften en begeerten. Helaas worden onthechting en onthouding nog steeds door elkaar gehaald.
    Menselijk is ook om te onderscheiden tussen behoeftebevrediging en genieten. Genieten vergt een zekere Bildung. En om het in de sfeer van ons onderwerp te houden: er is een verschil tussen simpel seks en erotiek.
    Wat me altijd heeft verbaasd is de voorliefde voor ascese door bepaalde religies (ook in vroegere filosofie treft men deze houding aan, overigens). Vanwaar de afwijzing van seksualiteit, ook al is het omwille van een hoger doel? Wanneer je het leven hoog acht, is seksualiteit dan niet bij uitstek een manier om het leven te vieren?!
    Om terug te komen op ons onderwerp, de seksuele behoeften van mensen zijn inderdaad verschillend. Dat zou ervoor pleiten om ruimte te laten aan die verschillen, ook voor priesters, in plaats van één rigoureuze regel in te stellen, nl het celibaat. Of je moet willen dat alleen mannen met een minimale seksuele drive priester worden.

    Vriendelijke groet,
    Dries

     
  • Op 2 februari 2009 om 22:56 , Anonymous Anoniem zei...

    Beste Dries,

    Ook binnen de Katholieke Kerk is er veel discussie geweest over het celibaat en er is gepleit voor afschaffing ervan. Dat zou gezien de traditie en de religieuze betekenis van dit fenomeen een te grote stap ineens zijn.
    Een alternatief is dan hoe het in de Oosterse/Orthodoxe Kerken geregeld is: daar mogen priesters getrouwd zijn, maar monniken niet en worden de bisschoppen alleen gekozen uit deze groep celibataire geestelijken. Ikzelf zou dat ook wel een aanvaardbaar compromis vinden.

    De laatste jaren is de discussie over het celibaat echter nogal verstomd. Dat hangt vooral samen met het feit dat de meeste progressieven de RKK inmiddels hebben verlaten c.q. te oud zijn geworden. Met name in west-europa zie je dat de jongeren in de kerk vaak een stuk behoudender zijn dan eerdere generaties, heel jammer vind ik. Bijgevolg zijn ook de priesterkandidaten conservatiever dan vroeger en dus is er, tesamen met het afnemend aantal gelovigen en dito priestertekort, ook minder een praktische noodzaak om het celibaat of te schaffen.

    Je hebt gelijk wat betreft het onderscheid tussen onthechting en onthouding, tussen seks en erotiek. Maar zoals je zelf al aangeeft, hebben ascese en onthouding altijd een groot aanzien gehad - vermoedelijk omdat er toch behoefte is aan mensen die laten zien dat ontsnappen aan (soms fatale) driften toch mogelijk is...

    Ik denk dat het celibaat gezien kan worden als het loskomen uit de keten van voortplanting, uit de biologische, lichamelijke, zo je wilt dierlijke kant van de mens. Voor gelovigen kom je daarmee dan meer richting een geestelijk bestaan, dichter bij engelen, dichter bij God. En in de traditionele religie staat zulk een geestelijk leven nu eenmaal hoger aangeschreven dan een louter lichamelijk leven.
    Helaas heeft dat ook al te vaak geleid tot het bijkans wegdrukken van het lichamelijk leven, waardoor je dan weer tegenreacties kreeg, zoals bijv. van Nietzsche en met dat je met seksualiteit het leven kunt vieren. In de jaren '60 is dat met de vrije seks dan weer wat al te ver doorgeslagen. Ook hier geldt weer dat een evenwicht gezocht moet worden - dat zal altijd wel onze taak blijven, in het klein en in het groot...

     

Een reactie posten

Aanmelden bij Reacties posten [Atom]

<< Homepage