8. Over mijn bezwaren tegen religie
.
[Voortzetting van onderzoek naar de seculiere vraag naar religie. Laatste bijdrage dateert van 8 juli 2007]
Wat zijn mijn bezwaren tegen religie?
Voordat ik op deze vraag inga enkele kanttekeningen bij de vraag:
. 1 Ik heb geen bezwaren tegen religie an sich, maar wel tegen de traditionele religies en met name de godsdienstige variant. (Immers, alle godsdiensten zijn een religie, maar niet alle religies zijn godsdienstig. Duidelijkste uitzondering: Boeddhisme.) Ik zou de vraag naar bezwaren dan ook anders kunnen formuleren: waarom zou ik me niet aansluiten bij een van de bestaande religies?
Er zijn allerlei goede redenen om religie (in brede zin) van vitaal belang te achten voor een bloeiend leven, zowel individueel als gemeenschappelijk. Dat is althans mijn hypothese, een vermoeden. De bestaande religies hebben nadelen, welke door de tegenstanders meestal breed worden uitgemeten (zoals misbruik van goedgelovigheid, patriarchaal, autoritair, onverdraagzaam, opium van het volk etc), maar is dat een reden om religie überhaupt als een achterhaald fenomeen af te serveren? Wordt dan niet het befaamde cliché van kracht, namelijk dat zo het kind met het badwater wordt weggegooid? Met andere woorden: waar is religie goed voor, los van de bestaande invullingen van religie? Kunnen we zonder? We kunnen zonder, maar wat lopen we dan mis? Ik vermoed dat de antwoorden op deze vragen belangwekkend zijn, maar dat is nu even niet het onderwerp.
.2: Het lijkt me zinvol om onderscheid te maken tussen de menselijke conditie enerzijds en de werking van een religie anderzijds. Goedgelovigheid en onkritische naïviteit bijvoorbeeld zijn al te menselijk; waarschijnlijk heeft iedereen er wel korte of langere tijd ervaring mee gehad. Iets anders is wanneer een religie hierop inspeelt, bewust niet aanzet tot een kritisch bewustzijn, of dit zelfs tegenwerkt. Een religie draagt verantwoordelijkheid voor het soort mens dat zij cultiveert.
Dat geldt met name voor zaken die in het midden worden gelaten. In repliek op godsdienstkritiek wordt nogal eens het argument ingebracht met ongeveer de volgende vorm: de kritiek betreft niet de ware godsdienst (christendom, islam etc), maar haar gelovigen; het zijn mensen die er een verkeerde draai aan geven. Wel, dat lijkt mij evident. Vraag is: wordt er in religieuze teksten rekening gehouden met die menselijke draai? En zo ja, wat wordt er dan over gezegd? Wanneer er bijvoorbeeld gedood wordt in de naam van een religie, dan kan men zeggen: dit is tegen de religie, want zij is vredelievend. Vraag is: neemt die religie ook expliciet en nadrukkelijk stelling tegen doden in haar naam? Zo niet, waarop baseert zich dan de claim dat de betreffende godsdienst vredelievend is?
De mens is mogelijkheid. Het is geen natuurgegeven welke aspecten van menszijn worden versterkt, benadrukt, of juist genegeerd dan wel onderdrukt. Religie speelt een belangrijke rol in de vormgeving van de menselijkheid van haar aanhangers.
[Voortzetting van onderzoek naar de seculiere vraag naar religie. Laatste bijdrage dateert van 8 juli 2007]
Wat zijn mijn bezwaren tegen religie?
Voordat ik op deze vraag inga enkele kanttekeningen bij de vraag:
. 1 Ik heb geen bezwaren tegen religie an sich, maar wel tegen de traditionele religies en met name de godsdienstige variant. (Immers, alle godsdiensten zijn een religie, maar niet alle religies zijn godsdienstig. Duidelijkste uitzondering: Boeddhisme.) Ik zou de vraag naar bezwaren dan ook anders kunnen formuleren: waarom zou ik me niet aansluiten bij een van de bestaande religies?
Er zijn allerlei goede redenen om religie (in brede zin) van vitaal belang te achten voor een bloeiend leven, zowel individueel als gemeenschappelijk. Dat is althans mijn hypothese, een vermoeden. De bestaande religies hebben nadelen, welke door de tegenstanders meestal breed worden uitgemeten (zoals misbruik van goedgelovigheid, patriarchaal, autoritair, onverdraagzaam, opium van het volk etc), maar is dat een reden om religie überhaupt als een achterhaald fenomeen af te serveren? Wordt dan niet het befaamde cliché van kracht, namelijk dat zo het kind met het badwater wordt weggegooid? Met andere woorden: waar is religie goed voor, los van de bestaande invullingen van religie? Kunnen we zonder? We kunnen zonder, maar wat lopen we dan mis? Ik vermoed dat de antwoorden op deze vragen belangwekkend zijn, maar dat is nu even niet het onderwerp.
.2: Het lijkt me zinvol om onderscheid te maken tussen de menselijke conditie enerzijds en de werking van een religie anderzijds. Goedgelovigheid en onkritische naïviteit bijvoorbeeld zijn al te menselijk; waarschijnlijk heeft iedereen er wel korte of langere tijd ervaring mee gehad. Iets anders is wanneer een religie hierop inspeelt, bewust niet aanzet tot een kritisch bewustzijn, of dit zelfs tegenwerkt. Een religie draagt verantwoordelijkheid voor het soort mens dat zij cultiveert.
Dat geldt met name voor zaken die in het midden worden gelaten. In repliek op godsdienstkritiek wordt nogal eens het argument ingebracht met ongeveer de volgende vorm: de kritiek betreft niet de ware godsdienst (christendom, islam etc), maar haar gelovigen; het zijn mensen die er een verkeerde draai aan geven. Wel, dat lijkt mij evident. Vraag is: wordt er in religieuze teksten rekening gehouden met die menselijke draai? En zo ja, wat wordt er dan over gezegd? Wanneer er bijvoorbeeld gedood wordt in de naam van een religie, dan kan men zeggen: dit is tegen de religie, want zij is vredelievend. Vraag is: neemt die religie ook expliciet en nadrukkelijk stelling tegen doden in haar naam? Zo niet, waarop baseert zich dan de claim dat de betreffende godsdienst vredelievend is?
De mens is mogelijkheid. Het is geen natuurgegeven welke aspecten van menszijn worden versterkt, benadrukt, of juist genegeerd dan wel onderdrukt. Religie speelt een belangrijke rol in de vormgeving van de menselijkheid van haar aanhangers.
gepost door Dries Boele @ 22:05
2 reacties:
Op 15 augustus 2008 om 17:16 ,
Anoniem zei...
Wil je zeggen dat je pas vredelievend bent wanneer je uitdrukkelijk hebt verklaard tegen geweld te zijn? Zelfverdediging is niet in tegenspraak met vredelievendheid. Welke samenleving of staat kan zonder? Met puur pacifisme bereik je niets, in ieder geval niet wanneer de belangen van een gemeenschap op het spel staan. Je bent vredelievend wanneer je bereid bent om er voor te vechten! Dat klinkt paradoxaal, maar de realiteit is niet anders. Het is niet nodig om er het nieuws van de dag bij te halen, of de geschiedenis. Als je goed naar mensen kijkt, of naar jezelf, dan blijkt dat we niet een en al vredelievendheid zijn, wel?
Harry te Velde
Op 16 augustus 2008 om 14:26 ,
Dries Boele zei...
Ik ben het met je eens dat mensen niet van nature lieverdjes zijn. Waar het mij om gaat, is de vraag: waar zet een religie toe aan? Wat voor gedrag, wat voor een leef- en denkwijze wordt als wenselijk voorgesteld? Wat voor religieus subject wil zij cultiveren?
Boeddhisme, bijvoorbeeld, is nadrukkelijk tegen geweld; het is een van de kernen van de levensopvatting die wordt gepropageerd: geweldloosheid, mededogen. Dat brengt boeddhisten ook in moeilijkheden, met name in situaties waarin geweld tegen hen wordt ingezet; wat dan te doen? (Denk aan Tibet.)
Van de islam kun je niet hetzelfde zeggen. Naast oproepen tot vrede, harmonie en tolerantie staan er in de Koran ook meerdere teksten die geweld rechtvaardigen (de zgn kleine jihad). Je kunt inderdaad verdedigen dat geweld soms nodig is ter bescherming (of zelfs ter bevordering) van het geloof of de gemeenschap. Maar als dat zo is, dan kun je niet beweren dat gewelddadige acties onislamitisch zouden zijn aangezien de islam vredelievend is. De islam is vredelievend, maar legitimeert eveneens geweld. (De vraag is dan: wat voor geweld? En omwille waarvan?)
Ook het christendom heeft deze dubbele boodschap. Wie geweldloosheid wil prediken, beroept zich op het Nieuwe Testament (de ‘andere wang’ etc); degene die zich, als christen, wil rechtvaardigen voor het gebruik van geweld, beroept zich op het Oude Testament. Wie heeft er gelijk? Allebei.
Het gaat mij er nu niet om of het ene dan wel het andere wenselijk is. De vraag is hoe een religie zich in de wereld zet; waar spreekt zij mensen op aan?
Het liefst zou ik zien dat mensen hun religie, haar heilige teksten etc, niet gebruiken om zich naar te voegen of achter te verschuilen, maar zelf gaan (of blijven) nadenken, ook al zou dat kunnen betekenen dat men op bepaalde punten van religieuze doctrines afwijkt. Helaas blijkt dit niet meer dan een schone wens. Miljoenen mensen beroepen zich op heilige teksten voor hun denken en levenswijze. Niet iedereen, maar toch wel velen, ook in het hoogopgeleide Westen. Het is dan dus belangrijk wat voor referentiekader aan de basis ligt van een religie, - zeker wanneer je religie als een onontkoombaarheid beschouwt. (Een reden om de bestaande religies kritisch te bekijken, en, wat referentiekader betreft, te hopen op een nieuwe generatie religies.)
Dries
Een reactie posten
Aanmelden bij Reacties posten [Atom]
<< Homepage