Kolom (VI): Terug naar Abraham?
.
(Column naar aanleiding van een gesprekje in het programma De Ochtend op Radio Noord-Holland, 18-2-08)
Beleven wij een terugkeer naar traditionele religiositeit? Zal godsdienst wederom een dominante rol gaan spelen in het culturele leven?
Enkele berichten uit de krant. In de NRC-next van 7 februari las ik een artikel van Mohammed Benzakour, onder de titel: ‘Geert bedankt! Was getekend, Allah.’ Ondertitel: ‘Voortdurende islam-bashing van Wilders en consorten bewijst islam juist een dienst.’ Enkele zinnen: ‘Geen religie is de afgelopen jaren zo vaak negatief in het nieuws geweest als de islam. Maar negatieve aandacht is ook aandacht. En het begint zijn vruchten af te werpen.’ ‘De islam lijkt, tenminste in dit land, aan de vooravond te staan van een tweede islamitische Renaissance.’
Op de voorpagina van de Volkskrant las ik een dag later een artikel met als titel: ‘Katholieke vastentijd moet net zo ‘cool’ worden als ramadan.’ Enkele zinnen: ‘Het imago van de katholieke Vastenaktie moet worden opgepoetst. De katholieke kerk propageert daarom dit jaar de Vastenaktie als de ‘christelijke ramadan’. “Dat we een moslimterm gebruiken heeft ermee te maken dat ramadan een bekender begrip is bij jongeren dan de vasten”, zegt campagneleider Van der Kuil van de Vastenaktie, die woensdag begon.’
Op dezelfde pagina een klein bericht onder de kop: ‘Britse bisschop wil delen van sharia invoeren’ ‘De hoogste geestelijke van de Church of England, Rowan Williams, heeft een storm van kritiek geoogst door te zeggen dat het ‘onvermijdelijk’ lijkt dat delen van de sharia, de islamitische rechtsleer, in Groot-Brittannië worden ingevoerd.’
Tja, waarom ben ik licht verbijsterd wanneer ik dit allemaal lees? Wat verontrust me?
Is het vanwege de alsmaar toenemende religiegerelateerde berichtgeving in de media? Niet per se, al verbaast het me wel. Ik denk aan kranten van 20 jaar geleden. Was religie toen ook zo vaak voorpaginanieuws? Ik kan het me nauwelijks voorstellen.
Ook in de politiek bemoeit men zich weer met levensbeschouwelijke aangelegenheden. Zoals de discussie over het verbod op het dragen van de boerka. En hoe vaak gaan de debatten in de Tweede Kamer niet over de islam? De vraag mag worden gesteld hoe het ondertussen staat met de scheiding van kerk en staat.
Raak ik verontrust vanwege de kennelijk toenemende invloed van de islam in Europese samenlevingen? Ik geef toe, ik ben opgegroeid in een periode dat velen dachten dat religie definitief op haar retour was. Immigranten brachten dan wel een (voor ons) nieuwe godsdienst mee, maar uiteindelijk zouden ook zij inzien dat het een voorbije zaak betrof. Dachten we. Het is al enige jaren duidelijk dat dit een illusie was. Het tegenovergestelde lijkt het geval.
Ben ik verbijsterd vanwege het gemak waarmee de katholieke kerk zich optrekt aan de vitaliteit en het succes van de islam? Het hernoemen van een eeuwenoude katholieke traditie (de ‘vasten’) in termen van een andere, concurrerende godsdienst (een ‘christelijke ramadan’) geeft te denken over de beweegredenen. Is de katholieke kerk in paniek? Is zij opportunistisch bezig met het versterken van de eigen positie? Ruikt zij een kans om weer in de picture te komen?
Wat mij wellicht het meest verontrust is het feit dat niet-gelovigen of seculieren kennelijk geen aantrekkelijk, interessant, spraakmakend alternatief te bieden hebben. Wat is het seculiere antwoord op de hedendaagse vraag naar spiritualiteit en identiteit?
Ik ben niet tegen religie, integendeel, - zolang er maar geen goden en hiernamaals bij te pas komen en zolang van gelovigen niet wordt verlangd dat ze in sprookjes moeten geloven. Ik betreur dan ook de regressie naar premoderne wereldbeelden zoals die aan de basis liggen van alle traditionele godsdiensten. Vooral wanneer dat gebeurt bij gebrek aan beter.
Gaan wij cultureel-maatschappelijk weer gedomineerd worden door premoderne levensbeschouwingen? Als ik kijk naar de toenemende ruimte die zij innemen in het dagelijks nieuws en welke rol zij weer spelen in de politiek, dan is dat niet geheel denkbeeldig meer. Dit zou een aansporing moeten zijn om werk te maken van eigentijdse alternatieven!
(Column naar aanleiding van een gesprekje in het programma De Ochtend op Radio Noord-Holland, 18-2-08)
Beleven wij een terugkeer naar traditionele religiositeit? Zal godsdienst wederom een dominante rol gaan spelen in het culturele leven?
Enkele berichten uit de krant. In de NRC-next van 7 februari las ik een artikel van Mohammed Benzakour, onder de titel: ‘Geert bedankt! Was getekend, Allah.’ Ondertitel: ‘Voortdurende islam-bashing van Wilders en consorten bewijst islam juist een dienst.’ Enkele zinnen: ‘Geen religie is de afgelopen jaren zo vaak negatief in het nieuws geweest als de islam. Maar negatieve aandacht is ook aandacht. En het begint zijn vruchten af te werpen.’ ‘De islam lijkt, tenminste in dit land, aan de vooravond te staan van een tweede islamitische Renaissance.’
Op de voorpagina van de Volkskrant las ik een dag later een artikel met als titel: ‘Katholieke vastentijd moet net zo ‘cool’ worden als ramadan.’ Enkele zinnen: ‘Het imago van de katholieke Vastenaktie moet worden opgepoetst. De katholieke kerk propageert daarom dit jaar de Vastenaktie als de ‘christelijke ramadan’. “Dat we een moslimterm gebruiken heeft ermee te maken dat ramadan een bekender begrip is bij jongeren dan de vasten”, zegt campagneleider Van der Kuil van de Vastenaktie, die woensdag begon.’
Op dezelfde pagina een klein bericht onder de kop: ‘Britse bisschop wil delen van sharia invoeren’ ‘De hoogste geestelijke van de Church of England, Rowan Williams, heeft een storm van kritiek geoogst door te zeggen dat het ‘onvermijdelijk’ lijkt dat delen van de sharia, de islamitische rechtsleer, in Groot-Brittannië worden ingevoerd.’
Tja, waarom ben ik licht verbijsterd wanneer ik dit allemaal lees? Wat verontrust me?
Is het vanwege de alsmaar toenemende religiegerelateerde berichtgeving in de media? Niet per se, al verbaast het me wel. Ik denk aan kranten van 20 jaar geleden. Was religie toen ook zo vaak voorpaginanieuws? Ik kan het me nauwelijks voorstellen.
Ook in de politiek bemoeit men zich weer met levensbeschouwelijke aangelegenheden. Zoals de discussie over het verbod op het dragen van de boerka. En hoe vaak gaan de debatten in de Tweede Kamer niet over de islam? De vraag mag worden gesteld hoe het ondertussen staat met de scheiding van kerk en staat.
Raak ik verontrust vanwege de kennelijk toenemende invloed van de islam in Europese samenlevingen? Ik geef toe, ik ben opgegroeid in een periode dat velen dachten dat religie definitief op haar retour was. Immigranten brachten dan wel een (voor ons) nieuwe godsdienst mee, maar uiteindelijk zouden ook zij inzien dat het een voorbije zaak betrof. Dachten we. Het is al enige jaren duidelijk dat dit een illusie was. Het tegenovergestelde lijkt het geval.
Ben ik verbijsterd vanwege het gemak waarmee de katholieke kerk zich optrekt aan de vitaliteit en het succes van de islam? Het hernoemen van een eeuwenoude katholieke traditie (de ‘vasten’) in termen van een andere, concurrerende godsdienst (een ‘christelijke ramadan’) geeft te denken over de beweegredenen. Is de katholieke kerk in paniek? Is zij opportunistisch bezig met het versterken van de eigen positie? Ruikt zij een kans om weer in de picture te komen?
Wat mij wellicht het meest verontrust is het feit dat niet-gelovigen of seculieren kennelijk geen aantrekkelijk, interessant, spraakmakend alternatief te bieden hebben. Wat is het seculiere antwoord op de hedendaagse vraag naar spiritualiteit en identiteit?
Ik ben niet tegen religie, integendeel, - zolang er maar geen goden en hiernamaals bij te pas komen en zolang van gelovigen niet wordt verlangd dat ze in sprookjes moeten geloven. Ik betreur dan ook de regressie naar premoderne wereldbeelden zoals die aan de basis liggen van alle traditionele godsdiensten. Vooral wanneer dat gebeurt bij gebrek aan beter.
Gaan wij cultureel-maatschappelijk weer gedomineerd worden door premoderne levensbeschouwingen? Als ik kijk naar de toenemende ruimte die zij innemen in het dagelijks nieuws en welke rol zij weer spelen in de politiek, dan is dat niet geheel denkbeeldig meer. Dit zou een aansporing moeten zijn om werk te maken van eigentijdse alternatieven!
gepost door Dries Boele @ 21:25
2 reacties:
Op 21 februari 2008 om 21:47 ,
Anoniem zei...
Ik denk dat het "probleem" dat je signaleert niet zozeer bij de betreffende religies ligt, maar veel meer bij de mensen zelf c.q. bij de geest van deze tijd. Religies passen zich sterker aan de actualiteit aan, dan menigeen denkt...
Momenteel zitten we in een tijd waarin voor nuance weinig plaats meer is, waarin mensen in het groot en in het klein naar extremere posities opschuiven...
We zien dat duidelijk in de politieke verhoudingen, maar ook in het religieuze landschap: hoe "zuiverder" en strenger de interpretatie van een bepaalde godsdienst, hoe aantrekkelijker die lijkt te zijn...
Met name de Islam wordt tegenwoordig bijna volledig gelijkgesteld met de meest radicale interpretatie van de Koran, terwijl de meeste moslims in de praktijk vaak net zo rekkelijk en soepel zijn als de meeste gewone christenen...
En vanuit die zeer kortzichtige visie wordt dan gedacht of gesteld dat de Islam (maar vaak ook religie in het algemeen) per definitie een fundamentalistische zaak is...
Maar niets is minder waar: de afgelopen 2000 jaar laten zien dat er binnen Islam en Christendom steeds grote veranderingen en verschuivingen zijn geweest en dat de nadruk nu eens op strengheid, en dan weer op menslievendheid lag, enz...
Dit geeft aan dat religie niet een soort eerste oorzaak voor maatschappelijke veranderingen is. Het is altijd een zeer complexe combinatie van talrijke factoren, waarvoor geen simpele oplossing bestaat. Wat we wel kunnen is proberen oog te krijgen voor die complexiteit en dus proberen de nuances te zien, opdat we niet vallen voor de verleiding van al te simpele "oplossingen"...
Op 24 maart 2008 om 19:04 ,
Dries Boele zei...
Beste Paul,
Ben het met je eens dat een religie zelf nog niet hetzelfde is als wat gelovigen ermee doen. Dat onderscheid zou ik ook willen maken.
Mijn bezwaar heeft nu juist te maken met de religie zelf. De heilige teksten van de traditionele religies, zoals de bijbel en de koran, zetten niet aan tot ruimdenkendheid, maar zijn tamelijk exclusief in wat men dient te geloven en wat niet. (Hooguit predikt men een vorm van tolerantie, maar dat is iets anders dan het accepteren en verwelkomen van andersdenkenden.)
Inderdaad, we moeten een religie niet gelijk stellen met haar meest radicale interpretatie. Voor zowel vrijzinnigen als de strenggelovigen is er tekst genoeg die beiden ondersteunen. Dat neemt niet weg dat een radicale, militante en vijandige (jegens andersdenkenden) interpretatie mogelijk is en niet wordt tegengesproken door het heilige geschrift zelf.
Mijn bezwaar: er is nauwelijks tekst in de Boeken die kleingeestigheid kapittelt, laat staan tekst die een brug-in-gelijkwaardigheid slaat naar andere geloven. Ik kan mij het belang van dat exclusieve wij-zij denken voorstellen in vroeger tijden, toen religie ook functioneerde als ideologie van een gemeenschap (van stam tot wereldrijk), maar dat lijkt mij nu niet meer relevant, ja zelfs ongewenst.
Zou het niet mooi zijn als een heilige tekst expliciet zou waarschuwen (en het liefst keer op keer) tegen beperkt en exclusief denken, tegen ‘zichzelfgenoeg-zaamheid’, en tegen het al te letterlijk nemen van zichzelf (d.w.z. de tekst van het heilige geschrift zelf)?
Ook ben ik het met je eens dat er voor maatschappelijke veranderingen niet maar één oorzaak valt aan te wijzen, maar dat er altijd een complex aan factoren werkzaam is. Het is zeker niet mijn bedoeling om die complexiteit te reduceren tot maar één kwestie. Dat neemt niet weg dat de factor legitimatie een rol speelt.
Bijvoorbeeld. Wanneer mensen zichzelf opblazen, uit protest, als daad van verzet, dan speelt veel meer een rol dan alleen religie. Ik denk aan onderdrukking, vernedering, wraak, uitzichtloosheid, miskenning, sociaal-economisch in de verdomhoek zitten, etc. Dit valt allemaal niet te verhelpen met religie. Waar het mij om gaat is dat de verzetsdaad, en met name het soort verzetsdaad (zoals jezelf opblazen met het doel een willekeurige hoeveelheid mensen van de andere partij te doden), wordt gelegitimeerd door een beroep te doen op een heilige tekst die zich daar kennelijk voor leent. (Bijvoorbeeld door de dader te bestempelen als ‘martelaar’ en door hem heil en allerlei geneugten in het vooruitzicht te stellen.) En dat die tekst daartoe ook aanknopingspunten biedt. Het gaat mij om die legitimatie. Ik kan me ook voorstellen dat een heilige tekst aanzet tot andersoortig verzet.
Mijn focus betref één onderdeel; daar wil ik mij nu toe beperken, zonder uit het oog te willen verliezen dat de situatie veel complexer is.
Een reactie posten
Aanmelden bij Reacties posten [Atom]
<< Homepage