Over tijd, levenskunst en filosofie (interview)

.
Een interview met de Webredactie van Humanistisch Verbond
De tekst is te vinden op:
http://www.humanistischverbond.nl/dossiers/levenskunst/interviews
Op de webpagina zijn ook andere interviews te vinden, onder de titel: ‘Wat telt er echt?’ en ‘Geluk en wijsheid’.


INTERVIEW:

We ervaren tijd op verschillende manieren. Soms vergeten we het, soms zijn we er ons pijnlijk bewust van. De ervaring van eindigheid leidt vaak tot de vraag: Besteed ik mijn tijd wel goed? Filosoof Dries Boele: 'De vraag is: Wat is een bloeiend leven? Daarop is niet maar één antwoord. Voor mij betekent dat: zo hopeloos mogelijk leven.'

Welk deel van je leven zou nog wel wat beter kunnen, als je je leven opvat als een kunstwerk dat verbeterd kan worden?
Omgaan met frustraties en ergernis, dat zou nog wel wat beter kunnen. Niet dat ik een kort lontje heb, maar als ik zo door de stad rijd en de drukte en de stress meemaak, dan kan ik me ook wel eens laten meeslepen. Wat ik er aan doe? Proberen om veel haast en een overvolle agenda te vermijden. Zonder stress komen frustratie en ergernis nauwelijks voor, heb ik gemerkt. Ik ben onlangs een paar weken in India geweest en daar hebben mensen niet zo'n last van stress, terwijl er een enorme drukte heerst. Ik kwam er zelf ook tot rust.

Opmerkelijk?
Ja, want er zijn nauwelijks regels in het verkeer, het is vaak een chaos, en toch zag ik nauwelijks gefrustreerde koppen. Dat helpt om onze nerveuze samenleving te relativeren. Ook de zorg voor mijn zoontje helpt me om te onthaasten; een aangename oefening in geduld.

Ben je baas over je eigen tijd of is het anders om?
Het gaat om een balans zoeken. Natuurlijk heb ik mijn agenda, maar die moet mijn leven niet te veel gaan beheersen. Ik heb er een hekel aan om week voor week precies te weten hoe mijn dag eruit zal zien. Ik probeer ruimte te houden voor creativiteit. Dat laat zich niet van tevoren voorspellen. Daarom zoek ik een evenwicht tussen werk, afspraken en genoeg tijd om iets te doen met nieuwe ervaringen en ideeën. Ik ben ook wel enkele keren tegen mijn grenzen aangelopen. Toen moest ik even hard op de rem trappen en radicaal ruimte maken in mijn agenda.

Wat vind je moeilijk aan leven?
Dat vind ik een lastige vraag. Ik heb wel moeilijke perioden gehad, met name door een scheiding en relatieperikelen. En de ellende die je tegenkomt. In India bijvoorbeeld heb ik schrijnende ellende gezien. Maar verder vind ik dat problemen bij het leven horen. Ik ben er ook helemaal niet op uit om problemen ten koste van alles te vermijden.

Wat is je houding ten opzichte van de dood?
Sommige mensen hebben een hevig protest tegen de dood, maar ik kan de dood niet anders zien dan als onderdeel van het leven. Het heeft geen enkele zin om verontwaardigd te zijn over de eindigheid van het leven. Je kunt het jammer vinden dat het leven een keer ophoudt, maar dat is iets anders.

Kun je iets vertellen over de levenskunstvisie zoals die in jouw cursussen naar voren komt?
De cursussen komen tot stand vanuit mijn eigen vragen. Hoe te leven? Hoe ver reikt mijn verantwoordelijkheid? Liefde en vriendschap? Hoe bepalend is de cultuur voor hoe ik leef? 
Wat is de verhouding tussen macht en rechtvaardigheid? Hoe vrij ben ik om mijn leven te veranderen? Het zijn in eerste instantie kwesties die mijzelf bezig houden. Daar kies ik dan vervolgens filosofen bij om deze thema's te onderzoeken. Het resultaat van dat onderzoek vorm ik om tot een cursus, inclusief de vragen waar het mee begon. En het blijkt aan te slaan. Kennelijk ben ik niet de enige met deze vragen.

Doe je zelf mee aan de onderdelen van de cursussen?
Voor mij is levenskunst nadrukkelijk iets anders dan therapie. En de check is of je als cursusbegeleider zelf ook mee zou willen doen aan de oefeningen en opdrachten die je aan cursisten geeft. Als de omstandigheden het toelaten, doe ik dat. Bijvoorbeeld tijdens zomercursussen in Frankrijk. Die wederkerigheid vind ik cruciaal. Levenskunst betreft iedereen, ook een cursusgever. Net als filosofie gaat levenskunst over de mens die we zelf zijn.

Kun je dat nader uitleggen?
In de Oudheid was filosofie een manier van leven, en dat maakte haar geschikt als oefening in levenskunst, - wat ook toen al een hoofdthema was in filosofie. Niet of je een boek had geschreven was maatgevend, maar of je leefde als een wijsgeer. Ik zou willen dat filosofie opnieuw die kwaliteit krijgt, - naast conceptuele analyse en denkcreativiteit.

En als je het over levenskunst hebt, dan heb je het over oefenen. Gesprekken voeren, een boek aandachtig en betrokken lezen, vriendschap, onderzoekend schrijven, mediteren op je leefregels of op je voornemens, of gewoon mediteren: het kunnen allemaal levenskunstige oefeningen zijn, als zorg voor het zelf. Om van daaruit weer voluit in het dagelijks leven te participeren.

Levenshouding, dat is het kunstwerk van levenskunst. Zij bepaalt hoe je gebeurtenissen beleeft, tegenslagen incasseert, met anderen omgaat, je engageert etc. En een levenshouding cultiveer je in zelfzorg. Ik hoop dat de aandacht daarvoor bijdraagt aan een betere samenleving.

Welke filosofen hebben je veranderd?
Dat is er niet een. De filosofie zelf heeft mijn leven veranderd. Een onderzoekende houding en telkens de vraag stellen 'Is dat zo?' Kan ik me vinden in wat beweerd wordt? 
Filosofie maakt levenskwesties algemeen menselijk, en tegelijk dringt zij er op aan om vragen, en ook antwoorden, persoonlijk te onderzoeken, - dat is wat me bevalt aan filosofie.
De filosofie beantwoordt aan de behoefte van mijn bewustzijn. Vragen die ik mezelf stel, blijken in filosofie te worden onderzocht, en meestal op meerdere manieren.

Filosofen vat ik op als belichaamde perspectieven. Ze belichten elk een ander aspect van de werkelijkheid. Daarom is het zo interessant om met telkens andere filosofen kennis te maken.
Zij verrijken mijn beleving. Ze laten me steeds meer zien, doen me steeds meer thuis voelen in het leven. Filosofen inspireren mij, en die inspiratie geef ik door in mijn werk als praktiserend filosoof.
Naast al die filosofen voel ik me sterk verwant met humanisme, boeddhisme en taoïsme. En er is nog veel meer dat boeit. We leven in een soort spirituele supermarkt. Dat is mooi, maar het enorme aanbod kan ook verwarrend werken. Wat te doen met al die inspiratiebronnen? De kunst van het kiezen is dan ook substantieel onderdeel van een hedendaagse levenskunst. Daarvoor is het nodig een kritische zin te ontwikkelen, iets waarvoor je in filosofie op het goede adres bent.

Welke deugden vind je het belangrijkst: moed, rechtvaardigheid, verstand of matiging?
Ik wil geen keuze maken. Alle vier vind ik van belang in verschillende levensdomeinen. 

De moed om te leven is belangrijk, om situaties aan te gaan, nieuwe dingen te onderzoeken en je angsten onder ogen te zien en te overwinnen. 

Rechtvaardigheid is nodig om vreedzaam met conflicten en belangentegenstellingen om te gaan. Onrechtvaardigheid werkt ressentiment en haat in de hand. We zien dagelijks waar dat toe kan leiden. 

Matigheid is voor mij in staat zijn tot matigen, dat je geen slaaf bent van je begeerte. Dat je jezelf goed in beheer hebt. 

Verstandigheid, dat is een kern van levenskunst. Hoe het juiste te doen in een concrete situatie? Algemene regels of vaardigheden zijn onvoldoende. Daar is meer voor nodig, ook wel praktische wijsheid genoemd. Een soort inschattingskunst, die je ontwikkelt door te leren uit ervaring.

Wat is jouw levensmotto?
Levenliefhebbend leven. Het leven beamen, onderzoeken, zowel in genieten als in ellende. Ik heb niets met ascetische religies of levensbeschouwingen die het aardse leven willen verzaken, met de bedoeling er zo snel mogelijk aan te kunnen ontsnappen. Geef mij maar 100 levens.

Levenskunst is meer dan overleven. Het gaat erom een bloeiend leven te leiden. 
De vraag is: wat is een bloeiend leven? Daarop is niet maar één antwoord. Voor mij betekent dat: zo hopeloos mogelijk leven. Hoop heeft de neiging om delen van het leven te ontkennen. Zij werkt een selectieve blik in de hand. Je hoopt op beter, en sluit je af voor de minder prettige kanten van het leven. Ik zou in staat willen zijn om open te staan voor alles wat zich voordoet. Dit gaat niet vanzelf. Ik beleef het leven als een mist die langzaam optrekt: stukje bij beetje begrijp ik iets meer, verwelkom ik meer, kan ik het leven beter hanteren.

Wanneer klopt je leven volkomen, en beleef je een soort piek?
Inzichten geven me eufore momenten, wanneer ik iets begrijp wat ik eerder niet zag. Grootse prestaties van filosofen en kunstenaars kunnen me ook een geweldige kick geven. En ik kan heel verrukt zijn wanneer ik al schrijvend het één en ander ontdek. Verder geniet ik wanneer ik mijn zoontje van 5 bezig zie en met hem iets onderneem. Hij maakt dingen onvanzelfsprekend. Zijn plezier, de levenslust, de openheid en zijn nieuwsgierigheid. Het is geweldig om de wereld door zijn ogen te herontdekken.