Aantek (XVI). Midden-Oosten als Eindtijdconflict?

.
Naast tal van factoren, goede redenen, strijdige belangen en meerlagige verklaringen, kan het conflict in het Midden-Oosten ook geduid worden als een conflict tussen (minstens) twee scripturalismen. Scripturalisme kenmerkt zich door een geloof in de waarheid en door het absoluut voorrang geven aan de eigen waarheid boven de werkelijkheid.
Het joodse scripturalisme bestaat erin dat men gelooft dat men een van God gegeven recht heeft op het land dat ooit bewoond werd door Israëlieten. Om dit land opnieuw joods te maken heeft men er (bijna) alles voor over om dit te realiseren, ook wanneer dat betekent vergaand onfatsoen en het schenden van andermans rechten.
Het islamitische scripturalisme bestaat erin dat men gelooft dat Jeruzalem een heilige plaats is omdat de profeet Mohammed daar ten hemel is gevaren. Verder legitimeert het de bereidheid om zelf te sterven mits daardoor zoveel mogelijk leed aan vijandelijke zijde wordt aangericht, het liefst dodelijk.
Voeg daaraan toe het altijd latent aanwezige joodse en christelijke scripturalisme in de politiek van een andere belangrijke partij in dit conflict, grootmacht Amerika, plus een regime in de regio dat zijn bestaansrecht baseert op weer een ander scripturalisme, Iran, en het toneel voor een apocalyptische confrontatie is compleet!
Scripturalisme levert per saldo vooral veel leed en bloedvergieten op. Het heilige geloof in teksten laat weinig ruimte voor intelligente, menswaardige en coöperatieve oplossingen. Hoe anders zou het conflict eruit zien, als het überhaupt zou bestaan, wanneer de partijen in het Midden-Oosten niet behept zouden zijn met scripturalisme!

Opmerkelijk is dat in de huidige wereld scripturalisme wordt geaccepteerd als volwaardig argument, terwijl daar toch van alles op aan te merken valt. Is het niet vreemd dat religieuze verhalen zoveel onaantastbaarheid en respect genieten, ook bij niet- of andersgelovigen?

Hoe geloofwaardig is het om zich te beroepen op een boek ten einde een situatie ten tijde van het Romeinse Rijk te willen herstellen? Toch is dat wat er gebeurt wanneer Joden claimen dat Israël hun land is.
Hoeveel volkeren zijn in de voorbije millennia niet van huis en haard verdreven? Grensverschuivingen, migratie en hele volksverhuizingen zijn overal een historische werkelijkheid. Hoeveel volkeren zouden niet moeten verhuizen wanneer zij terug zouden willen naar hun woon- en leefsituatie van enkele millennia geleden? Waar zouden de Indianen dan wonen? Waar de Turken en de Arabieren? Hoe zou het Indiase subcontinent er uitzien? Of Australië en Nieuw-Zeeland? Wie woonde waar in Europa, twee- of drieduizend jaar geleden? Beter gezegd: welk volk zou dan niet moeten verhuizen!
Terugwillen naar een oorspronkelijke toestand is volstrekt ahistorisch, ja antihistorisch. Het betekent: ontkennen hoe alles in het leven verandert. Alles ontstaat ooit, bloeit, vergaat, en zo verder. Je kunt er je punt van willen maken om ahistorisch te willen zijn in je denken, gericht op eeuwigheid en andere bovenhistorische grootheden, maar dat kan niet zonder consequenties blijven. En dat blijkt ook: het negeren van een ontstane situatie en daarop inbreken in naam van een geheiligde waarheid heeft groot leed voortgebracht en veel mensenlevens gekost, zoals de afgelopen decennia te zien is geweest, sinds het ontstaan van de staat Israël.
Het is om allerlei redenen begrijpelijk dat Joden een thuisland willen, maar een recht ontlenen aan een boek, hoe goddelijk ook, is alleen overtuigend voor scripturalistisch gelovigen. Voor anderen is het geen argument.

Wat de islamitische aanspraken betreft, velen zullen betwijfelen of de profeet Mohammed werkelijk ten hemel is gevaren in Jeruzalem. Toch wordt de Koran wat dit soort opvattingen betreft wereldwijd met rust gelaten, terwijl zij wel een hoofdrol spelen in denken en gevoelens over dit conflict (denk aan de betekenis van de Al-Aksa-moskee op de Tempelberg). Maar afgezien van godsdienstkritische kwesties is er nog iets anders aan de hand. Het islamitisch scripturalisme maakt dat het verzet dat zich erop beroept niet serieus wordt genomen. Wel praktisch, maar niet ideologisch. Althans, niet door niet-moslims. Conflicten waarin moslims betrokken zijn (niet alleen in en rond Israël maar ook elders in de wereld), gaan gepaard met legitimerende verhalen die het moeilijk, zo niet onmogelijk maken om ermee te solidariseren.
Het eerste struikelblok is hoe de Koran als vlag prijkt op terreuraanslagen, - volgens veel moslims ten onrechte, maar toch, in de ogen van niet-moslims zal dat weinig uitmaken. Veel mensen zullen een mate van geweld accepteren wanneer het gaat om een rechtvaardige zaak. Maar wat rechtvaardigt het slachtofferen van zoveel mogelijk burgers? De Koran? Welke niet-moslim zal hierdoor overtuigd raken?
Dat geldt ook voor de analyses van de eigen situatie. Mij is geen enkel verhaal bekend dat mijn sympathie zou kunnen versterken voor de strijd door moslims voor rechtvaardigheid en een menswaardig bestaan. Alle analyses (voorop die van Al Kaida en Taliban) geven blijk van een scripturalistische lezing van de feiten: met de Koran in de hand trekt men ten strijde tegen onrecht ten einde een koranische werkelijkheid te creëren. Bij welke niet-moslim zal het hart sneller gaan kloppen bij dit vooruitzicht?
Het blijft wonderlijk om te zien hoe vertellingen uit een boek, de Koran, zo serieus genomen kunnen worden dat zij boven het leven zelf verheven raken. En met bloedige gevolgen.

Wanneer je hieraan toevoegt de politieke gevolgen van de Israëlmanie in het christelijke Westen (en met name in de VS), gekoppeld aan Eindtijdverlangens en het geloof in de wederkomst van Christus, dan doemt een gemeenschappelijke noemer op: monotheïsme. Kennelijk is de neiging tot scripturalisme groot in monotheïstische stelsels.

Is het conflict in het Midden-Oosten misschien de enige manier om het scripturalisme van de drie monotheïstische godsdiensten te kraken: als zeer weerbarstige noten, die slechts door hard op elkaar te botsen zich hun beperktheid zullen realiseren? Zullen zij alleen zo er achter komen dat zij cultureel evolutionair voor een achterhaalde zaak strijden? Zeker is dat het conflict leidt tot mobilisering, niet alleen van oorlogsmachinerie, maar ook van scripturalistische opvattingen in geheel het monotheïstische deel van de wereld, - ondertussen een fors deel! Catastrofiele neigingen in de drie-eenheid van het monotheïsme kunnen zo hun apocalyptische spel spelen. Misschien dat we dan toch op een Eindtijd afstevenen, niet wat de wereld betreft, maar met het monotheïsme als ondergaande partij...

Het fanatisme waarmee in scripturalistische kring het geloof hoog wordt gehouden in de waarheid, in de magie van taal en teksten, en in het stellen van een geschrift boven de ervaringswerkelijkheid, doet vermoeden dat er veel op het spel staat. Letterlijk een gevecht van leven en dood. Het gaat om niets minder dan overleven, niet alleen fysiek maar vooral ook cultureel. En dat brengt terug bij de basis: de evolutionair geleefde noodzaak om te overleven en zich voort te zetten in volgende generaties door zich een wereld te scheppen. Niet alleen is cultuur een evolutionaire strategie; ook het geloof in de waarheid en in heilige teksten blijkt een evolutionaire strategie. Totdat zij te gronde gaat aan haar eigen starheid en onaangepastheid aan nieuwe omstandigheden.