Levenskunst, filosofie & seculiere spiritualiteit/ Dries Boele

dinsdag 27 maart 2007

4. Vooruitgang?

Wat zijn de bezwaren tegen denken over levenskunst, religie en levensbeschouwing in termen van vooruitgang? En wat spreekt er vóór?

gepost door Dries Boele @ 14:23  

11 reacties:

  • Op 27 maart 2007 om 15:42 , Anonymous Anoniem zei...

    Welke kennis wordt verondersteld om deze vragen te kunnen beantwoorden? Kennis van het Vooruitgangsdenken? Kennis van “Het Einde van de Geschiedenis” theorieën?

    De bezwaren tegen denken over levenskunst etc. in termen van vooruitgang: die zogenaamde vooruitgang zou hier en daar wel eens voor kritiek vatbaar kunnen zijn.

    Wat er voor spreekt: denken over levenskunst, religie en levensbeschouwing als zaken die onze menswaardigheid onderstrepen.

    Wim McRay

     

  • Op 28 maart 2007 om 00:56 , Anonymous Anoniem zei...

    De man/vrouw-verhouding lijkt me een belangrijk criterium om te kunnen spreken van vooruitgang in levensbeschouwing en religie. M.a.w.: hoe tegen vrouwen wordt aangekeken door het mannenbolwerk dat religies vaak zijn. En of vrouwen ook een ‘geestelijk ambt’ kunnen vervullen. Wat dat betreft is het protestantisme, althans in zijn 20ste eeuwse vorm, een vooruitgang ten aanzien het katholicisme: ook vrouwen kunnen dominee worden.
    Een vrouw als paus, dat zou echt een stap vooruit betekenen. Waarschijnlijk moet er dan ook geloofsinhoudelijk het een en ander schuiven voordat we dat zullen zien gebeuren. (Ooit?) Ik weet trouwens niet hoe protestanten het klaarspelen om vrouwen wel dominee te laten worden; hoe onderbouwen ze dat? In de bijbel staat toch duidelijk dat de vrouw ondergeschikt is aan de man, als het gaat om publieke functies. Slaan zij het bijbelse gezag in de wind?
    Opmerkelijk is overigens dat binnen de islam niemand bezwaar maakt tegen het feit dat in de islam alleen mannen imam (kunnen) worden. Ook van moslima’s geen protest. Althans, ik heb nog nooit gehoord van een vrouwelijke imam en evenmin van voorvechtsters van een doorbreking van deze patriarchale regel of gewoonte. Zegt dat iets over vooruitgang in de islam?
    Dus, bestaat er vooruitgang in religie en levensbeschouwing? Zeker!
    Groet, Selma Jacobs

     

  • Op 30 maart 2007 om 12:45 , Anonymous Anoniem zei...

    En waarom zou je ‘vooruitgang’ erbij halen wanneer het gaat om religie etc? Het lijkt me niet erg bevorderlijk voor de onderlinge verstandhouding in een multi-religieuze wereld. Ook dichter bij huis, in onze multiculti-samenleving, is de civiele vrede er niet mee gediend wanneer ‘vooruitgang’ in de discussie werd gebracht. Zal het niet tot polarisatie leiden, of tot kwetsende verhoudingen? Sociaal, voor het samenleven, lijkt me dat niet gewenst. Dus, zelfs al zou je kunnen betogen dat er inderdaad sprake is van vooruitgang (niet onmogelijk), wat schiet je ermee op?
    Maarten van Diest

     

  • Op 31 maart 2007 om 15:31 , Anonymous Anoniem zei...

    Beste Maarten,
    De consequentie van je redenering is dat we misstanden en onderdrukkende situaties maar moeten tolereren. (Zoals vrouwen die gedwongen thuis zitten, omdat het hen vanwege de levensovertuiging van hun man niet is toegestaan dat ze haar capaciteiten buitenshuis ontwikkelt. In het uiterste geval zouden we zelfs iets als vrouwenbesnijdenis en eerwraak moeten tolereren.) Want het zou wel eens kwetsend kunnen zijn om die cultureel-religieuze opvattingen aan de orde te stellen. Ik denk dat weinigen respect op kunnen brengen voor zo’n slappe, sussende, bewust onkritische houding.
    In de politiek zie je wat er gebeurt met de partij die er zo’n houding op nahoudt: de PvdA. De neergang van die partij lijkt me te maken te hebben met haar verraad aan de emancipatorische idealen die zij vroeger hoog in het vaandel had. Althans, dat is zeker een van de redenen. Het vertrek van Hirsi Ali bij de PvdA was wat dat betreft symptomatisch: emancipatie is niet meer in goede handen bij die partij. De PvdA geeft de voorkeur aan een toegeeflijke houding ten aanzien van cultureel-religieuze tradities, ook wanneer ze indruisen tegen vroegere strijdpunten: emancipatie en verheffing van het volk.
    Vanwaar die vrees om iets te vinden van de opvattingen van een ander? Vanwaar dat overdreven respect voor religie en levensovertuiging? Vanwaar die terughoudendheid in het opkomen tegen onrecht, ook wanneer het volgens een cultureel-religieuze traditie okay is om dat onrecht te begaan?
    Selma Jacobs

     

  • Op 4 april 2007 om 13:27 , Blogger Dries Boele zei...

    Leidt het denken over religie etc in termen van vooruitgang per se tot scheve verhoudingen of polarisatie in de samenleving? Is het denken over de mogelijkheid van vooruitgang alleen al kwetsend? Ik kan mij voorstellen dat het dat wordt wanneer men zich autoritair en discriminerend opstelt en met ‘vooruitgang’ de ander op afstand zet. Maar moet dat?
    Vraag is wat we eronder verstaan: wanneer is er sprake van vooruitgang? Een cultureel-evolutionair perspectief lijkt me het meest interessant voor deze kwestie. Al is het dan ook onmiddellijk problematisch. Immers, biologisch-evolutionair kun je niet spreken van vooruitgang, behalve, misschien, voor zover iets beter is aangepast aan z’n omgeving.
    Biedt dit criterium aanknopingspunten voor het duiden van culturele verschijnselen (zoals religie)? Namelijk al dan niet aangepast zijn aan (nieuwe) omstandigheden.
    Het taalgebruik geeft wel al een indicatie. Bijvoorbeeld in het gebruik van het woord ‘ouderwets’: ooit wellicht nieuw, maar gezien de veranderde situatie niet meer, maar nu verouderd, uit de tijd, zoals men zegt.
    Verder lijkt emancipatie te duiden op vooruitgang in cultureel-evolutionaire zin. (En wellicht is emancipatie op te vatten als een streven naar menswaardigheid, - het criterium dat Wim inbrengt om te kunnen spreken van vooruitgang.) De afgelopen paar eeuwen hebben meerdere groepen zich geëmancipeerd vanuit een achterstandspositie: arbeiders, vrouwen, etnische minderheden, homoseksuelen. Emancipatie, bevrijding uit belemmerende omstandigheden, het je ontdoen van kluisters: je kunt er vooruitgang in boeken. Wie beweert dat vooruitgang niet bestaat zal hard moeten maken dat emancipatie geen vooruitgang is.
    Ik ben het met Selma eens dat het moeilijk te ontkennen valt dat er vooruitgang is geboekt in de positie van vrouwen in de samenleving, in vergelijking met honderd jaar geleden en eerder: vrouwen zijn niet meer veroordeeld tot de plek die hen werd toebedeeld door het patriarchaat. In het Westen althans. (Is hier sprake van aanpassing aan nieuwe omstandigheden?)
    Je zou naar religies en levensbeschouwingen kunnen kijken in hoeverre zij ruimte laten aan positieverbetering van vrouwen binnen de samenleving en ook in religieuze praktijken. Hetzelfde geldt voor andere groepen die bezig zijn om zich te emanciperen: in hoeverre biedt een religie of levensbeschouwing ruimte voor deze processen?
    Om terug te komen op het punt van Maarten: waarom zouden we religie uitzonderen van emancipatie-eisen (en dus van de gedachte aan vooruitgang)? Is het goed om emancipatie bevorderen in de samenleving, maar moeten we haar buiten beschouwing laten zodra religie die emancipatie-eisen tegenspreekt, bijvoorbeeld door iets ‘ouderwets’ te zeggen over man-vrouwverhoudingen? Mij ontgaat waarom.

     

  • Op 4 april 2007 om 23:39 , Blogger Dries Boele zei...

    Beste Wim,
    Kun je zeggen waar je op doelt met: ‘die zogenaamde vooruitgang [i.v.m. levenskunst etc] zou hier en daar wel eens voor kritiek vatbaar kunnen zijn’?

     

  • Op 9 april 2007 om 17:42 , Anonymous Anoniem zei...

    De "stilstand" die je bij gevestigde religies ziet, moet overigens wel sterk genuanceerd worden. In het protestantisme zijn het de behoudende dominees en in het katholicisme het pauselijk en bisschoppelijke leergezag die vasthouden aan de traditionele normen en waarden, maar daarnaast zijn er in beide kerken zeer vele gelovigen, dominees, priesters en religieuzen die een veel progressievere en vrijere opvatting van hun geloof hebben.

    Bij hen staan niet zozeer de regels en de leer centraal, maar begrippen als naastenliefde, solidariteit, gerechtigheid en vrede. Zij staan ook vaak veel meer open voor maatschappelijke ontwikkelingen en proberen daar op in te spelen.

    Moderne progressieve gelovigen laten zich vooral door hun geloof inspireren, zonder zich er al te vee door te laten inperken... en daarmee is zulk progressief christendom eigenlijk ook al een vorm van een "moderne religie"...
    De bijbel wordt door hen vaak ook vooral symbolisch gezien en van echt geloven in bovennatuurlijke zaken kan je bij hen daarom ook vaak nauwelijks spreken...

     

  • Op 11 april 2007 om 16:02 , Blogger Dries Boele zei...

    Beste Paul,

    Het zou kunnen dat je gelijk hebt, dat het voor veel gelovigen vóór alles gaat om naastenliefde, solidariteit, gerechtigheid en vrede (en niet om regels en leergezag), en dat zij de bijbel vooral symbolisch zien (en niet als boek met een exclusieve betekenis). Toch, ik merk daar weinig van. Als ik ooit een kerkdienst langs zie komen op tv of als ik een enkele keer in een kerk kom, is er vaak wel een verwijzing naar onze tijd en omstandigheden (elke goede dominee of pastoor doet dat natuurlijk), maar het ijkpunt blijft Jezus en de bijbel. Ook de gezangen en de rituelen blijven daaraan georiënteerd. Maak ik dan telkens de verkeerde kerkdienst mee?

    Bovendien rijst bij mij de vraag, waarom men zich dan nog ‘christelijk’ zou noemen, als het leven van Jezus louter en alleen inspiratiebron is en meer niet. Waarom dan niet ook andere inspiratiebronnen ten tonele voeren? Bijvoorbeeld uit boeddhisme, soefi, taoïsme, misschien zelfs een inspirerende filosoof, etc. Als het geloof niet meer vastzit aan de heilsboodschap van Jezus, dan kun je tenslotte alle kanten op, op zoek naar andere verhalen en boodschappen. De wereld is er vol van.

    Mij kijkt dat buitengewoon interessant, een algemeen religieuze eredienst waarin elke week een inspiratiebron uit een andere traditie centraal staat, zolang het maar blijft gaan over naastenliefde, solidariteit, gerechtigheid en vrede. Maar, bestaat zoiets?

     

  • Op 13 april 2007 om 00:38 , Anonymous Anoniem zei...

    Beste Henk,
    Ik niet dat je steeds de verkeerde kerkdienst meemaakt... dat Jezus centraal staat en men volgens oude tradities viert, betekent immers nog niet dat men daarmee ook een starre of verouderde boodschap uitdraagt. Jezus' optreden en boodschap was in zijn eigen tijd immers al revolutionair en is dat in veel opzichten tot op de dag van vandaag gebleven...

    Uiteraard zou je elke week een viering of bijeenkomst van telkens een andere wereldreligie kunnen bijwonen en sommige mensen doen dat ook...
    Je ziet dan hoe ze allemaal op verschillende manieren een in de kern vaak sterk op elkaar lijkende boodschap uitdragen...

    Die nuances kunnen zeker interessant en inspirerend zijn, maar ik denk dat het putten uit zoveel bronnen toch ook oppervlakkig blijft... het krijgt meestal niet de diepte die mensen ervaren wanneer ze helemaal in 1 bepaalde religie of traditie opgaan of daarvanuit leven...

    Als je veel religies naast elkaar legt, dan blijft het ook vaak steken in een zekere vrijblijvendheid... daar is op zich niets mis mee, alleen daardoor beklijft het vaak zo weinig en gaat het vaak ook niet erg diep...

    De grote kracht van het leven vanuit 1 religie is juist dat zo'n geloof je zo diep kan raken en inspireren, dat het je blijft dragen, ook en juist op de momenten wanneer je het zelf niet meer bewust bent of zelfs laat afweten, denk aan momenten van grote pijn, verlies of vertwijfeling...

     

  • Op 13 april 2007 om 14:43 , Blogger Dries Boele zei...

    Beste Hans,

    Eens een revolutionair, voor altijd een revolutionair? Ik vraag het me af. Het gaat m.i. niet alleen om het toonbeeld van menswaardigheid dat Jezus ongetwijfeld was, maar ook om het verhaal en het mens- en wereldbeeld waarin het optreden van die mens verteld en tot boodschap werd. In dat opzicht lijkt me het een en ander veranderd. Ik kan me er in ieder geval niet meer in vinden, terwijl het optreden van Jezus inspirerend blijft, maar dan los van het Christendom.

    Wat betreft het risico van oppervlakkigheid, wanneer je aan bijeenkomsten en vieringen van telkens andere religies deelneemt, dat risico bestaat inderdaad. Toch lijkt het me een uitdaging om te onderzoeken wat er nodig is om dat risico te vermijden. Er is immers een enorme rijkdom aan ervaringen, wijsheden, praktijken etc beschikbaar vanuit tal van tradities. Hoe aan die rijkdom te participeren zonder aan de buitenkant te blijven?

    De hedendaagse nadruk op het individu en zijn mondigheid maakt dat ik het kruispunt ben geworden van een heel scala aan invloeden en omgevingen. Het vergt een experimenteel ethos en een kunst van het kiezen om dat kruispunt te optimaliseren. Wat mij betreft is dat waar het in een hedendaagse levenskunst om gaat: niet je voegen naar één bepaalde stroming of school (zoals in de Oudheid wel gebeurde: je werd aanhanger van het Platoonse school, de Aristotelische, de Stoïcijnse of de Epicuristische, om de belangrijkste te noemen; er was toen nauwelijks sprake van zelfstandigheid in denken; dat werd aan de grondleggers en hoofden van scholen overgelaten en aan uitzonderlijke geesten), maar van je eigen leven een kunstwerk maken op je eigen manier. Dit streven is m.i. kenmerkend voor onze tijd en cultuur: zelfontplooiing gekoppeld aan authenticiteit en individualiteit. Er wordt veel en gemakkelijk kritiek geleverd op dit ideaal; toch lijkt het me het verdedigen waard. In ieder geval zie ik nog geen reden om het op te geven.

    Het lijkt me prima om je te beperken tot één religieuze of levensbeschouwelijke traditie, als je je daarin volledig kan vinden. Zelf zou ik echter niet weten welke traditie ik dan zou moeten kiezen. Niet alleen omdat alle (mij bekende) tradities allerlei elementen hebben die mij niet bevallen of afstoten, maar ook omdat de wereld zo’n enorme rijkdom is wat betreft religie, levensbeschouwing, spiritualiteit etc.; waarom zou ik die links laten liggen?

    Tegelijk heb ik me voorgenomen om het eens niet voor lief te nemen dat al die tradities elementen bevatten waardoor ik er niet mee uit de voeten kan, maar te onderzoeken waar dat door komt en of er iets aan gedaan kan worden. We zullen zien.

     

  • Op 29 april 2007 om 22:36 , Anonymous Anoniem zei...

    Beste Henk,

    Ik vermoedde al een beetje dat je laatste reactie voor mij bedoeld was, maar ben desondanks niet meer aan een antwoord toegekomen... maar bij deze dan toch nog enkele opmerkingen:

    Het is een vaakgehoord bezwaar dat Jezus' optreden wel goed was, maar dat de kerk(en) daar later niet veel van gebakken hebben...
    Mij lijkt dat wat ongenuanceerd, want niet alleen hebben we de kennis over Jezus' leven en boodschap te danken aan het feit dat de kerk die steeds heeft doorgegeven en verkondigd, maar ook heeft de kerk zichzelf steeds door die boodschap laten inspireren en corrigeren.

    De kerk en de gelovigen hebben in het verleden vele fouten gemaakt, maar steeds zijn er ook weer tegenreacties en hervormingsbewegingen geweest die de kerk gezuiverd hebben en de mensen opnieuw van Jezus' boodschap hebben doordrongen...

    Naast Jezus' leven op zich, vind ik ook deze latere geschiedenis van grote waarde, omdat die laat zien hoe mensen, met veel vallen en weer opstaan, geprobeerd hebben Jezus na te volgen. Ook uit al die ervaringen kunnen wij nog steeds veel leren...

    In het zelf zoeken/kiezen van inspiratie uit vele verschillende tradities en religies zit altijd het risico dat je de krenten uit de pap pikt, dat je alleen kiest wat jezelf het beste van pas komt...
    Als dat inspirerend is, is dat niet zo heel erg, maar het lijkt mij dat het ook geen kwaad kan om jezelf te confronteren met de minder mooie en minder goed gelukte aspecten van een religie... die houden je namelijk een spiegel voor en confronteren je zo ook met de minder mooie kanten van jezelf...

     

Een reactie posten

Aanmelden bij Reacties posten [Atom]

<< Homepage