1. Niets tegen religie, maar de mensheid verdient betere

Ik droom van nieuwe ademruimte en hoop voor de toekomst, met vitale culturen, samenwerking en een levenliefhebbende mentaliteit. Ik droom van een vernieuwing in levensbeschouwing wereldwijd die ons bevrijdt van veel onnodige ellende en geestelijke verkramping. Ik droom van nieuwe visies op samenleven die ontmenselijkende ideologieën krachteloos en onbetekenend zullen maken. Ik droom van religies die de aarde liefhebben en al wat leeft, in plaats van haar op te offeren aan een paradijs elders. Het einde van religies is een seculiere utopie gebleken; het is beter om de behoefte eraan serieus te nemen. We hebben er weer volop mee te maken, en dat zal voorlopig niet minder worden. Later we er dan ook iets van maken!

Ik droom van een filosofie die opnieuw levenskunstig gestemd is, maar dit maal zonder het lichaam in de vergetelheid te doen. Hoe ascetisch dachten niet de meeste filosofen, ook reeds in de Oudheid, om van later maar te zwijgen! Alsof het geestelijke leven ten koste van al het andere moest worden gecultiveerd. Laten we de aarde bewonen in plaats van het Zijn of het Niets dan geestelijkheid. Ik droom van een filosofie die zich inzet voor een bloeiend leven, zowel persoonlijk als cultureel en maatschappelijk. Laten we het denken ballen geven en andere genitalia, opdat de hersenen niet langer een Alleingang gaan.

Ik droom van een nieuwe generatie religies die ons eindelijk zal verlossen van haar premoderne voorgangers. Ik droom van het irrelevant worden van godsdienstige ideologieën. Zij verpesten de huidige wereld met buitensporig geweld, polariseren, staan meervoudig samenleven in de weg, ja werken het tegen. Zij rechtvaardigen oorlogen en gewelddadigheden en blokkeren menswaardige oplossingen voor conflicten. Natuurlijk, er is meer aan de hand, maar dat neemt niet weg dat de traditionele godsdiensten een belangrijke bron van inspiratie en legitimatie zijn voor tal van conflicten in de wereld.

Ik droom van religies die niet langer de archaïsche taal spreken van versteende mythen en legenden, maar recht doen aan een levend, modern bewustzijn. Soms zou ik willen dat ik de taal der heilige teksten niet verstond, zo zéér doen zij aan het gezonde verstand. Ze infantiliseren, helaas, in plaats van te verheffen. Dat moet toch beter kunnen ondertussen!

Inderdaad, ik droom van een verschrompeling van aloude religieuze wereldmachten, met name de monotheïstische. Zoals eerder gebeurd is met de Val van de Muur in ‘89: de Sovjetmacht stortte in, zij verloor haar geloofwaardigheid, boezemde geen vrees meer in; haar ideologische macht verpieterde. Een wereld die tot dan toe in tweeën was gesplitst verloor haar polariteit. De tegenstelling verdampte simpelweg; we kunnen ons nauwelijks nog voorstellen dat zij bestaan heeft. Europese volkeren die militair, politiek en economisch tegenover elkaar hadden gestaan, kregen de gelegenheid om samen te gaan werken, - hetgeen uiteindelijk ook is gelukt!

Zo zou ik willen dat de wereld verlost wordt van de geloofwaardigheid van traditionele godsdiensten. Doordat er iets anders voor in de plaats komt, iets met aansprekender credentials en een nieuwe diepgang, beter passend bij deze tijd, bij de huidige omstandigheden, bij problemen en uitdagingen waarvoor we ons nu en in de nabije toekomst gesteld zien. Religies die op andere gedachten brengen dan bovenaardsheid en geloofspartijdigheid. Religies die andersdenkenden verwelkomen, om ervan te leren, in plaats van ze te verketteren, of zelfs te vermoorden. De wereld zal niet zonder problemen en conflicten zijn (liever niet); ze zullen evenwel anders worden opgelost. Daarvoor is een generatiewisseling nodig in levensvisie, in wereldbeschouwing, en met name in religie.

Ooit geloofden we in godenrijken die werden bevolkt door Freyja en Jupiter, door Aphrodite en Osiris. Zij werden onbetekenend in het licht van nieuwe goden. Dat is ondertussen enkele millennia geleden. De geboorte van de jongste wereldgodsdienst dateert van ruim 1400 jaar geleden, ver vóór de moderne tijd. Moeten we blijven leven met deze tussentijdse uitvindingen? Wordt het niet tijd voor een update in religieus bewustzijn, in plaats van vast te houden aan heilsboodschappen, verhalen en voorstellingen die ooit wellicht een emancipatorische werking hadden, maar ondertussen eerder geschikt zijn voor sprookjesgeloof, schriftuurlijke gymnastiek en mensonwaardige volgzaamheid? Religie zal niet verdwijnen; zij dient te worden vernieuwd. De traditionele religies hebben hun tijd gehad; fundamentalismen verlangen terug naar wat voorbij is. Om afscheid te kunnen nemen zijn evenwel alternatieven nodig. Die lijken nu nog niet voorhanden. Maar goed, wat niet is kan nog komen! Wat te denken van een seculiere religie (of meerdere)?

Ik zou willen onderzoeken in hoeverre deze dromen realiseerbaar zijn en in welk opzicht utopisch, en waarom dat dan is: wat zegt het over menszijn en over de potenties van (culturele) evolutie? Ik zou filosofie willen inzetten om nieuwe opties te onderzoeken op hun wenselijkheid en op hun vooruitzicht op een bloeiend leven. Zij dient dan wel, als onderzoeksinstrument, levenslustig gestemd te worden, om niet te vervallen in de aloude vertogen waar we nu juist afscheid van willen nemen. Ook de filosofie heeft een verleden dat te wensen overlaat.

Ik zal mijn levensgeluk niet laten afhangen van het al dan niet verwerkelijken van dromen, daarvoor is me het leven te lief. Wel wil ik bijdragen aan een optimaal leefbare toekomst. Voor zover mogelijk. En wil iets mogelijk zijn, dan moeten we eerst de mogelijkheid zien en denkbaar maken. Wellicht helpt dromen daarbij. Laten we het aankijken en onderzoeken!